Հոդված- Սահման երեխայի տարիքից մեծ և տարիքից փոքր լինելու մասին

 

Ես՝ ունեմ եղբայր, որը հինգ տարեկան է, ես լավ եմ հասկանում սահմանը որտե՞ղ է վերջանում։ Երեխաներ կան տասներեք տարեկան են, բայց թվում են թե՝ քսան տարեկան են, թե իրենց տեսքով՝ և թե իրենց մտածելակերպով։
Իհարկե շատ հանգամանքներ կան, որ մեծ լինելը օգուտ է տալիս, բայց և դրան համապատասխան կողքից գեշ է նայվում։ Ես՝ օրինակ բերեմ,

Մանկավախության մասին

 

Ես միշտ եղել եմ՝ Դիմա Զիցերի, հոդվածների կողմնակիցը։ Ամեն մի նախադասությանը ես համամիտ եմ։ Սկսենք նրանից, որ երեխաները չպետք է լինեն ծնողների ստրուկները, այլ պետք է ապրեն այն կյանքով որը երազում են նրանք, իհարկե միայն լավ կյանքը, իսկ ծնողները պետք է՝ ոչ թե եչեխաներին սովորեցնեն ապրել իրենց նախընտրած կյանքով, այլ օգնեն հասնել իրենց երազածին։ Չնայած՝ հիմա ծնողներին շատ բարդ է այս ամենը հասկացնելը։ Շատ երեխաներ իրենց՝ ես-ը, չճանաչելով էլ ապրում են, նրանց չակետավոր ծնողների շնորհիվ։ Ծնողները գիտեն թե երեխա բերել, մեծացնելով են ծնող դառնում, երեխա են ունենում՝ արդեն ծնող են։ Սակայն ոչ՛ էլի պնդում եմ ոչ՛, ծնողը միայն դրանով ծնող չի դառնում։ Պետք է ամեն ձև լինի իր երեխայի կողքին, հաշվի նստի նրա որոշումների հետ, ամեն քայլափոխը լսի երեխայի խոսքը, ընդունի նրան իր ամեն ինչով, և վերջապես՝ երեխային իր մասնագիտության մեջ չշփոթեցնի։ Պետք չէ, երեխայի մի բանի համար հալածել նրան, այլ բացատրել է պետք, սովորեցնել։ Շատ ծնողներ՝ ամաչում են իրենց երեխաների կանաչ կամ վարդագույն մազերից, կամ կարմիր շրթներկից, բայց չ՞է, որ ժամանակները փոխվել են, մենք առաջ ենք գնում, դրանք նոռմալ բաներ են։ Ինչո՞ւ են ամաչում այդպիսի ծնողնեը, չի կարելի հարգելիներս, չի կարելի, թույլ տվեք իրենց կյանքը զգան և վաելեն, իհարկե չափի մեջ։ Նրանք հաստատ իրենց չափը չեն անցնի, եթե դուք իրենց երազած որոշ բաներ տաք նրանց։ Ու ևս մեկ բան հիշեք՝ երեխան իր ազատության սահմանից դուրս է գալիս այն ժամանակ, երբ ծնողը ամաչում է հասարակության առաջ իր քայլերի համար ու, որ որոնք ընդհանրապես ամաչելու չեն, երեխան ծնողի այդ քայլերին ավելի վատ է վերաբերվում և դրանք էլ նրան ստիպում են ձգտել ավելիին։  
Հեղինակ:

Բնագիրը

Տորտիլլա կրիան

24 ժ․

«Ես ինքս այդպիսին եմ եղել երեք հարյուր տարի առաջ», — երգում էր, ինչպես հայտնի է, Տորտիլլա կրիան։ Մենք էլ ձայնակցում էինք։

Բայց հետաքրքիր է՝ ո՞րն է այդ «այդպիսին»։ Ի՞նչ նկատի ունենք, երբ հիշատակում ենք երեխայությունը։ Այդպես հե՞շտ է պատասխանել այն հարցին, թե ինչ է կանացիությունը, առնականությունը, ծերությունը։ Եվ անգամ ավելի դժվար հասկացություններ՝ «ֆրանսիականությունը», «ռուսականությունը»։ Իսկ «երեխայությո՞ւնը»։ Այդ երգում խոսվում է վերջինիս մի քանի դրսևորումների մասին․ «Եղիր ուրախ, հանդուգն, աղմկոտ, կռվել է պետք, դե կռվի՛ր, երբեք հանգիստ մի՛ ունեցիր, լացի՛ր ու ծիծաղի՛ր անտեղի․․․»։

Եվ դրա կողքին՝ մեր մեծականը՝ «Առանց պատճառի ծիծաղը հիմարության նշան է», «Ինչ ես կոկորդիլոսի արցունքներ թափում», «Լպիրշություն մի՛ արա», «Հանգստացի՛ր վերջապես» և այսպես՝ շարունակ։ Ինչ լավ ենք կարողանում։ Մի կողմից երգել այսպես ուրախ, կարոտաբաղձ բազմիմաստությամբ, մյուս կողմից՝ ջանասիրաբար բացառել նման մանկական հատկանիշները հենց առաջին իսկ դրսևորման դեպքում։ Ինչո՞ւ։ Ի՞նչն է մեզ վախեցնում։ Ինչո՞ւ ենք մեզ այդպես պահում, ասես մենք, ի տարբերություն Տորտիլլա կրիայի, այդպիսին չենք եղել։ Մոռացե՞լ ենք։ Մեզ դո՞ւրս ենք մղել։

Ի՞նչ է երևում այս հայելու մեջ, որը մենք այդքան հաճախ փորձում ենք քողարկել սև կտորով։ Մեր չիրականացած հույսե՞րը։ Ազատությո՞ւնը, որ մենք ձեռքից բաց ենք թողել։ Ինքնաբուխ հումորի ընդունակությո՞ւնը։ Ընդհանրապես ինքնաբուխությո՞ւնը։

Հնարավորինս շուտ անջատել դա, հնարավորինս շուտ նրանց դարձնել մեզ նման՝ կշռադատող, ճշտապահ, ծանրակշիռ։ Հնարավորինս շուտ ներկայացրել երեխայությունը որպես մի բան, որից հարկավոր է փախչել, իսկ ավելի լավ է՝ ամաչել։

Կատարվածը կարելի է կոչել «մերկ թագավորի սինդրոմ»։ Հիշո՞ւմ եք Անդերսենին։ Հիշո՞ւմ եք երեխային, որ ճշմարտությունն էր ասում։ Գուցե նա՞ է խնդիրը։

Եթե մենք ավելորդ երեխայություն թույլ տանք նրանց, կարող են պատահաբար, ավելի ճիշտ՝ ձեռքի հետ՝ անգամ չնկատելով ասել մեզ ծանր ճշմարտությունը մեր մասին, մեր կյանքի մասին, իրենց՝ մեզ հետ կյանքի մասին։ Իրենց ի՞նչ մեր կարգավիճակը, մեր սովորովի կեցվածքները, մեր պաթոսը, էպոսը, լոգոսը։ Էլ ո՞վ կհամարձակվի այդպիսի անխիղճ ճշմատացիությամբ խոսել մեզ հետ։ Ո՞վ կհամարձակվի շփոթեցնել մեզ այդպես սեփական անմիջականությամբ։ Ո՞ւմ հարցը կարող է մեզ այնպիսի քարանձավներ նետել, որտեղից, վստահ ենք, ելք չկա պարզապես։ Դրանից չէ՞, որ դասատուները հաճախ կախվում են երեխայության անջատիչից՝ միաժամանակ ջանալով դրա փոխարեն միացնել «բոլորըլռենաչքերըդեպիգրատախտակը»։

Հասկանալի է՝ մանկավախության պատմությունը մեզանից չի սկսում։ Դարերի ընթացքում այն սերնդեսերունդ հյուսվել է վախերից, անհարմարությունից, մեծերի անօգնականությունից։ Հյուսել են։ Կտավ՝ թագավորի նոր հագուստի համար։ Ավելի ճիշտ՝ թագավոր-մեծահասակների համար։ Հենց այդ հագուստներով ենք մենք պճնվում, հետն էլ ժամանակ առ ժամանակ միմյանց առաջ գլուխ ենք գովում դրանց ձևվածքով ու արժեքով։ Եվ գաղտագողի չորս կողմը նայելով՝ առաջին իսկ հնարավորության դեպքում հեռանում ենք մանկությունից, թե չէ, Աստված չանի, կլսենք այն բառերը, որոնցից մենք այնքան վախենում ենք։ Դե, դրանք էլի․ «Իսկ թագավորը մերկ է․․․»։

Եվ դուրս է գալիս, որ մանկավախերը ազգակից են շովինիստական կամ ռասիստական դրսևորումներին․ բոլոր այս դեպքերում մարդիկ մերժում կամ թույլ չեն տալիս մյուսներին (կնոջը, ռասային, ազգին և այլն) իրենք իրենց տեսակով լինելու և չեն ընդունում մյուսների իրավունքները։ Միայն մանկականության դեպքում, վախենամ, ամեն ինչ ավելի լուրջ է․ չէ՞ որ երեխան մինչև որոշակի պահը չի կարող պաշտպանել իրեն․ավելին՝ նա սովորույթի համաձայն համարում է, որ մեծերը ճիշտ են, բա ուրիշ ինչպե՞ս։ Եվ ստացվում է, որ նա դառնում է կրկնակի պատանդը ինչպես մեր հանդեպ ունեցած սեփական հավատի, այնպես էլ մեր ծնողական վախերի և բարդույթների։ Եվ նա կարող է մեծանալ՝ այդպես էլ չիմանալով իր՝ ինքը լինելու սեփական իրավունքի գոյության մասին, «ուրախ, հանդուգն, աղմկոտ լինելու» իրավունքի մասին։

Եվ կարող ենք նրան օգնել միայն մի ձևով․ կանգ առնել մի պահ և մտածել։ Մինչև նկատողություն անելը, մինչև նրա երգը ընդհատելը, պարը դադարեցնելը, մռայլեցնելը նրա առանց պատճառի ուրախությունը։ Կանգ առնենք, խորը շունչ քաշենք և զբաղվենք մեզանով։ Կներեք, որ ես նորից նույն բանի մասին եմ խոսում․․․

Հանկարծ մտածեցի, որ ընթերցողը սովորույթի ուժով կարող է փորձել ինձ հակահարված տալ՝ մի դաժան օրինակ բերելով, ասենք՝ «Իսկ եթե մենք գնում ենք փողոցով, և իմ երեխան դուրս է պրծնում ու վազում կարմիր լույսի տակո՞վ»։ Դե ինչ, քննարկենք այս «դժվարին» օրինակը։ Եթե մարդուն վտանգ է սպառնում (ցանկացած մեկի՝ սպիտակամորթի թե սևամորթի, տղամարդու թե կնոջ, երիտասարդի թե հասակավորի), մենք անպայման ջանում ենք նրան պաշտպանել և եթե անհրաժեշտ է, փրկել։ Դրա համար էլ «Կանգնեցնե՞լ երեխային, որ վազում է կարմիր լույսի տակով» հարցն անիմաստ է, չէ՞ որ դուք գիտեք պատասխանը։ Իհարկե կանգնեցնել։ Եվ զգուշացնել վտանգի մասին, բացատրել, թե որոնք են ճանապարհն անցնելու կանոնները, սակայն դրանով հանդերձ հիշել, որ նա երեխա է։ Եվ որ գոյություն ունեցող վտանգի նվազեցնելը մանկականության դրսևորումներից մեկն է։ Դրա համար էլ մենք անպայման, տեղ թողնելով երեխայի ինքնության համար, պետք է օգնենք նրան և պաշտպանենք։ Չէ՞ որ մեզ համար խնդիր չէ, օրինակ, ծերերին օգնելու անհրաժեշտությունը․ մենք անվերապահորեն ընդունում ենք ծերությունը որպես տարիքային դրսևորում։ Եվ չենք ձգտում փոխել մարդուն, այլ միայն ջանում ենք նրա կյանքն ավելի հարմարավետ դարձնել։ Ո՞րն է տարբերությունը։ Դե եկեք երեխաներին էլ հանգիստ մեծանալու հնարավորություն տանք, որ ճանաչեն աշխարհն իրենց բնորոշ ռիթմով ու տեմպով։

Իսկ ի՞նչ ասես այն իրավիճակների մասին, երբ մարդը երգում է փողոցում, թռչկոտում ու վազվզում։ Դուք ամաչում ենք նրա փոխարե՞ն։ Իսկ գուցե ուղղակի ինչ-որ բան ես հիշել, անկախ քեզանից։ Օրինակ՝ ինչպե՞ս էին հենց դրա համար զայրանում քեզ վրա։ Կամ աչքերդ պատահաբար նկատում են անցորդի չխրախուսող հայացքը։ Կամ, որ էլի լինում է, ուղղակի պատկերացրել ես այդպիսի հայացք։

Ոնց էլ պտտվում ես, նորից ստացվում է, որ պատասխանատվությունը մեզ վրա է։ Դա մեր զգացումներն են, մեր հիշողությունները, մեր երևակայությունները։ Ուրեմն՝ խնդիրը մեր մեջ է։

Այն մասին, թե ինչ է կարելի, ինչը՝ ոչ։

Ինչ ենք շարունակ երեխաների մասին խոսում։ Եկեք մի քիչ էլ ծնողների մասին խոսենք։ Մանավանդ որ իմ հարգելի ընթերցողներից ոմանք այդպես ուղղակիորեն այդ մասին հայտարարում են․ «Ի՞նչ եք շարունակ նրանց կողմից հանդես գալիս։ Իսկ մեր մասին ո՞վ պիտի մտածի։ Ծովակալ Իվան Ֆեոդորովիչ Կրուզենշտե՞յնը»։ Իսկապես, եկեք խոսենք ծնողներից։ Մանավանդ որ արգելքների և թույլատվությունների թեման համարյա ամբողջովին «ծնողական» է։ Չէ՞ որ մենք ենք տառապում ու փորձում պարզել, թե ինչն է կարելի, ինչը՝ ոչ, մենք ենք տանջվում հարցերից, թե այս կամ այն մեթոդը խորհուրդ տալիս ով է ճիշտ՝ հարևանուհի՞ն, տատի՞կը, թե՞ խելացի գիրքը․ մենք ինքներս ենք զայրանում մեզ վրա՝ ժամանակ առ ժամանակ դրսևորած ավելորդ խստության կամ հակառակը՝ ժամանկավոր թուլության համար․․․

Իրականում ինչո՞վ ենք մենք առաջնորդվում՝ պատասխանելով այս պարզ հարցին․ «Իսկ պաղպաղակ կարելի՞ է»։ Հասկանալի է, որ պատրաստի պատասխանը ակնհայտ է․ եթե խոսքը նախաճաշից առաջ տրվող պաղպաղակի մասին է, դա մի բան է, իսկ եթե հետո՝ մի այլ բան։ Ա՜խ, այնքան էլ վստահ չեմ։ Հաճախ եմ առիթ ունեցել տեսնելու, թե ծնողներն այդ հասարակ հարցին պատասխանելու համար ինչպես են հաճելի, մեղմ, բացսիրտ մարդուց աչքիս առաջ վերածվում դաստիարակության մեքենայի։ Ինձ թվում է, որ գործընթացը մոտավորապես այսպես է կառուցված․ ահա այսպես անհոգ ապրում էի, ամեն ինչ խաղաղ էր, և հանկարծ ստեղծվում է այնպիսի իրավիճակ, որ ինձնից՝ ծնողիցս, պահանջվում է վայրի մոբիլիզացիա։ Իմ ծնողական պատասխանատվությունը արյան մեջ ադրենալինի նման (կամ հենց նրա հետ) բարձրանում է, և ես կտրուկ գործառույթ եմ ստանում․ ես պետք է որոշեմ։ Մարդկային բազում պարզ ցանկություններ, հասկացություններ, թուլություններ այդ պահին մղվում են երկրորդ պլան։ Լարվածությունն աճում է, գլխումս մի վայրկյանում սլանում են բոլոր «կողմ»-երն ու «դեմ»-երը, ես հայտնվում եմ ամենավայրի սթրեսի մեջ։ Եվ ահա այս ոչ հեշտ իրավիճակում ես պետք է պատասխան տամ։ Շանսը, որ այդ հարցի պատասխանը ճիշտ կլինի, հիսուն-հիսուն է։ Բայց դրանցից ո՞րն է ճիշտը, հետաքրքիր է։

Անկեղծ ասաած՝ ի՞նչ չի կարելի երեխաներին։ Չի՞ կարելի մատները խրել վարդակի մեջ։ Չի՞ կարելի թրջել ոտքերը։ Երկուսնե՞ր ստանալ։ Հայհոյե՞լ։ Քաղցր ուտե՞լ։ Որովհետև․․ Ի՞նչ։ Ի՞նչ է իրականում տեղի ունենում, եթե մարդը թրջում է ոտքերը։ Ոչինչ էլ տեղի չի ունենում։ Կարելի է թրջել ոտքերը։

Հատկապես եթե գիտես, թե ինչպես չորացնես գուլպաները։ Իսկ կարելի՞ է ձմռանը առանց գլխարկի քայլել։ Իհարկե, հատկապես եթե ինքդ հասկանում ես, թե երբ է ցուրտ քեզ համար (մայրիկը չի ասում, այլ դու ես զգում)։ Կարելի՞ է բղավել հասարակական տրանսպորտում։ Այն էլ ինչպե՜ս։ Բայց, կներեք, ինչո՞ւ բղավել։ (Չէ՞ որ կարելի է այս հարցը տալ, շատ հետքաքրիր է)։ Կարելի՞ է ուշ պառկել քնելու։ Իսկ ինչո՞ւ ոչ, եթե ես կարողանում եմ հասկանալ, թե երբ է քնելու ժամանակը։

Ինչպե՞ս մենք՝ ծնողներս, բռնենք այդ պահը, երբ սովորությունները, մոդելները, սեփական մանկությունը, հասարակությունը հրահրում են մեզ հավերժական կախվածության, որ նման է արկոհոլի և թմրանյութի։

Չէ՞ որ ծնողական հերթական թակարդի էությունն այն է, որ կիրառելով «կարելի է- չի կարելի» համակարգը՝ մենք ազատությունից զրկում ենք ոչ թե երեխաներին, այլ մեզ։ Պաղպաղակը է՛լ հանգիստ չես ուտի, հաճույքի համար չես կատաղի, բազմոցին էլ անհոգ չես պառկի։

 

Հոդվածներ

 

Ուսուցման, դասավանդման և դասավանդում սովորեցնելու մասին։ Ջորջ Պոյա։

 Հարկ է երիտասարդությանը մտածել սովորեցնել։

«Մտածել սովորեցնել» կարգախոսը նշանակում է, որ մաթեմատիկայի ուսուցիչը ոչ միայն տեղեկատվության աղբյուր պետք է ծառայի, այլ պարտավոր է ջանալ նաև այդ տեղեկատվության օգտագործմանն ուղղված՝ սովորողների ընդունակությունները զարգացնել, նա իր աշակերտների մոտ պետք է աճեցնի մտածելու կարողություն, դրան վերաբերող ունակություններ, խելքի որոշակի կերտվածք։ 

Հարկավոր է բոլոր միջոցներով սովորեցնել ապացուցելու արվեստը` միաժամանակ չմոռանալով նաև կռահելու արվեստի մասին։

Դասավանդումը (թեև դա պակաս նկատելի է) նաև երաժշտության հետ ինչ-որ ընդհանուր բան ունի։ Դուք, իհարկե, գիտեք, որ ուսուցիչը հաճախակի ստիպված է լինում միևնույն առարկայի մասին խոսել ոչ թե մեկ կամ երկու, այլ երեք, չորս, հինգ անգամ… Սակայն միևնույն ասելիքի բազմաթիվ անգամներ, առանց ընդհատման և առանց ձայնի ելևէջի փոփոխման կրկնությունը կարող է ունկնդրին վանել պատմած նյութից և դրանով իսկ վնաս հասցնել այն նպատակին, հանուն որի կրկնում եք։ Սովորե՛ք երգահաններից, թե ինչպես դա ավելի լավ անել։ Կարևորագույն երաժշտական ձևերից մեկն է «թեման տարափոխումներով (վարիացիաներով)»։ Մանկավարժություն փոխադրելով այդ երաժշտական ձևը` սկսեք ձեր ասելիքի շարադրանքից` դրա պարզագույն տեսքով, երկրորդ անգամ կրկնեք այն մի փոքր փոփոխությամբ, երրորդ անգամ նոր, ավելի վառ երանգներ ավելացրեք և այլն։ 

Կա ևս մեկ, հաճախ ձևակերպվող (և վերը նշվածին մոտ) կարծիք. «Ինչ-որ մի բան ուսումնասիրելու լավագույն եղանակն է ինքնու­րույն հայտնաբերելը»: Լիխթենբերգը (18-րդ դարի գերմանացի ֆիզիկոս, ավելի հայտնի որպես ասույթներ հորինող) այստեղ մի հետաքրքիր բնորոշ գիծ է ավելացնում. «Այն, ինչը հարկադրված եք եղել ինքներդ հայտնաբերել, թողնում է ձեր մտքի մեջ մի շավիղ, որից կրկին կկարողանաք օգտվել, երբ դրա անհրաժեշտությունը կառաջանա»: Պակաս գունեղ, բայց գուցե և ավելի լայն կիրաոելի է հետևյալ ձևակերպումը. «Որպեսզի ուսումնասիրումն ավելի գործուն լինի, սովորողը պետք է ինքնուրույն հայտնաբերի ուսումնա­սիրվող նյութի առավել մեծ մասը, որը հնարավոր է տվյալ հանգամանքներում»։

Մենք ասում էինք, որ ուսումնասիրումը պետք է եռանդուն (գործուն) լինի, բայց սովորողը եռանդունություն հանդես չի բերի, եթե դրա դրդապատճառը չունենա։ Նա պետք է մտավոր եռանդունության դրդվի մի որևէ շարժառիթով, օրինակ` պարգև ստանալու հույսով։ 

Ուսումնասիրումն սկսվում է ներգործությունից և ընկալումից, դրանցից անցնում բառերին և հասկացություններին և պետք է ավարտվի մտավոր կերտվածքի ինչ-որ նոր աոանձնահատկությունների դաստիարակմամբ։

Ուսուցիչը պետք է ծանոթ լինի, թե ինչպես է ընթանում ուսումնասիրման գործընթացը։ Նա պետք է խուսափի գիտելիքների ձեռքբերման անարդյունավետ ճանապարհներից և օգտագործի արդյունավետ եղանակների առավելությունները։ Որպեսզի այս սկզբունքներից օգուտ քաղի, ուսուցիչը դրանց պիտի ծանոթ լինի ո՛չ միայն լսածի հիման վրա. նա պետք է խորապես վերապրի դրանք իր անձնական, լավ իմաստավորված փորձով։

Այն, ինչ պատմում է ուսուցիչը դասարանում, իհարկե, կարևոր է, բայց հազար անգամ ավելի կարևոր է այն, ինչ մտածում են սովորողները։ 

Սովորողներին հնարավորություն ընձեռեք մասնակցելու այն խնդրի կազմմանը, որը նրանք պետք է լուծեն։ Եթե սովորողներն իրենց ավանդն են ներդրել խնդրի առաջադրելուն, ապա նրանք շատ ավելի եռանդուն կաշխատեն վերջինիս լուծման վրա։

Սովորողներին հնարավորություն տալով իրենց ավանդը ներդնելու խնդրի նպատակահարմար պայմանը գտնելու մեջ, դուք ոչ միայն դրդում եք նրանց ավելի հաստատակամորեն աշխատելու, այլև նրանց մեջ մտածողության ցանկալի կերտվածք եք զարգացնում:

Երիտասարդը, որը հրաժարվում է մաթեմատիկա սովորելուց, գուցե և իրավացի է։ Պարտադիր չէ, որ ձեր սովորողը ծույլ կամ տխմար լինի`պարզապես նրան կարող է հետաքրքրել լրիվ այլ մի բան։ Ախր աշխարհում այնքա՜ն հետաքրքիր բան կա։ Եվ որպես ուսուցիչ, որպես գիտելիքներ մատակարարող՝ ձեր պարտքն է սովորողի մեջ հետաքրքրություն առաջացնել մաթեմատիկայի նկատմամբ, ցուցադրել նրան քննարկվող հարցի նրբագեղությունը և գեղեցկությունը, ստիպել նրան` հասկանալու, որ չի զղջա` ձեր առաջարկած խնդրի վրա ջանքեր թափելով։

 Ցանկալի է, որ այն կապված լինի սովորողների առօրյա փորձի հետ, լավ է նաև, եթե խնդրի առաջադրումը կապակցվում է որևէ կատակի, բառախաղի  հետ։

Ջորջ Պոյա— Կարծում եմ նաև, որ այդ երեք սկզբունքներից է անհրաժեշտ ելնել`ուսումնական դասընթացը ծրագրավորելիս, այդ դասընթացի յուրաքանչյուր առարկայի և առանձին առարկայի ծրագրում յուրաքանչյուր բաժնի ծրագիրը կազմելիս։
 

 

Դիմա Զիցերի «Սիրել հնարավոր չէ դաստիարակել» հոդվածը:

Ի՞նչ արած։ Մարդկության համար հեշտ չէ աճող սերնդի հետ։ 

Հաճախ հարաբերությունների գլխավոր թեման լինում են բազմաթիվ մեղադրանքները, թե՝ «Ախր ինչպե՞ս կարելի է։ Ախր, դա նորմալ չէ։ Ես ինձ եմ հիշում քո տարիքում․․․Նայի՛ր հարևանի տղային․ տես ինչ լավն է» և այլն, և այլն։

Ինչպե՞ս վարվել։ Ինչո՞վ առաջնորդվել։ Վերջիվերջո, պե՞տք է հասկանանք՝ նորմալ է մեր երեխան, թե՝ ոչ, ճի՞շտ ուղղությամբ է արդյոք զարգանում։
Ահա դուրս է գալիս, որ նորմի մասին հարցադրումը ոչ միայն պարապ զրույցի հետաքրքիր թեմա է, այլև լուրջ խոսակցություն է մեր ապագայի, մեր երեխաների ու թոռների ապագայի մասին։

Մի՞թե մենք իսկապես ցանկանում ենք վստահել մեր երեխաների հաջողություններն ու հենց կյանքը «միջին մեծությանը, որ բնութագրվում է որպես պատահական իրադարձությունների զանգվածային ամբողջություն»։

Որպեսզի հասկանանք կատարվածը, նախ անհրաժեշտ է պարզապես շուրջը նայել։ Ներկայիս աշխարհը նման չէ նախորդին։ 

Մարդու մեջ կարող է լավ զարգացած լինել մի «ալիքը», և հետ մնա մյուսը։ Ամեն ինչ հնարավոր չէ հասցնել։

«Մեծերի աշխարհը» շատ կուզեր, որ երեխան ամեն ինչ կարողանար, ցանկալի է՝ բոլորից լավ։ Դրան հակված է ծնողների և ուսուցիչների մեծամասնությունը։

Մենք չենք դադարում պատմություններ հիշելուց բոլորիս ծանոթ նշանավոր անհատների մասին, որոնք տարբեր ժամանակներում ցուցաբերել են լուրջ շեղումներ այսպես կոչված նորմից։ Միջակ սովորող Էյնշտեյն, լռակյաց Անդերսեն, որին երկար ժամանակ համարում էին մտավոր հետամնաց, ինչքա՜ն են եղել․․․

Նրանք ցուցաբերում են բազմագործողության զարմանալի ընդունակություն (իսկ նորմ է համարվում գործողությունների հաջորդական կատարումը), նրանց ընկալումը «բազմալիք» է (իսկ նրանց ասում են՝ «Հանի՛ր ականջներիցդ ականջակալները, թե չէ դու չես կարող ինչպես հարկն է կենտրոնանալ»), նրանք ծնվելուն պես պատրաստ են փոխներգործելու ցանկացած տեխնիկայի հետ (իսկ մենք հաստատում ենք՝ «Նախ տեսությունը սովորի՛ր, հետո կանցնենք գործնականին») և այլն, և այլն։

Եվ այսօր կրկին կարծես թե գտնված է ոչ նորմալների սահմանումը։ Դրանք հենց բոլորից նորմալն են։ Այսինքն՝ նրանք, որ իրենց զարգացման մեջ ավելի ճշգրիտ են արտացոլում ժամանակակից նորմը։ Չեն ցանկանում, ասենք, չորս տարեկանում կարդալ, դա նրանց պետք էլ չէ։ Նրանք աշխարհը պակաս ակտիվությամբ չեն ճանաչում, քան իրենց կրթված մայրիկներն ու հայրիկները։ Ի՞նչ էր մնում իրենց նախնիներին՝ ինչ-որ ժամանակ աշխարհը ճանաչելու համար, բացի ընթերցանությունից։ Ո՛չ ճամփորդություններ ունեին, ո՛չ տեսաֆիլմեր, ո՛չ ներկայացումներ։

Մարդը հինգ տարեկանում, մեկնելով ճամփորդության, ծախսում է ինտելեկտուալ և զգայական ահռելի էներգիա։ Եվ իմանում է աշխարհի մասին, հնարավոր է, ավելին, քան նույն տարիքի իր հասակակից ընկերը, որ մնում է տանը՝ կարդալու։ Եվ իր տպավորությունները հաճախ արտահայտում է ավելի հետաքրքիր, քան երկրորդը (և՛ նկարով, և՛ պատումով, իսկ երբեմն՝ պարզապես՝ առանց բառերի)։

Հանճարեղությունը հենց նորմին անհամապատասխան լինելն է։

 Հիշում եմ, որ մեզ էին դիմել ծնողները մի տղայի, որը յոթ տարեկանում կարդալ չէր սովորել։ Նրան, իհարկե, հայտարարել էին մտավոր հետամնաց և օժանդակ դպրոց էին խորհուրդ տվել։ Խորհուրդ էին տվել․․․ Սա այնքան էլ ճշգրիտ բառ չէ, քանզի նրա այդպիսի որակավորմամբ պարզապես պատրաստ չէին սովորական դպրոց ընդունելու։ Այսպես, այդ տղան սկսեց կարդալ մի երկու ամսից։ Ինչո՞ւ։ Պատճառները մի քանիսն էին՝ ներառյալ, իհարկե, նաև անձնական մոտեցումը։

Ասենք, երեք տարեկան երեխան ոչ մի կերպ չի ուզում խոսել։ Ոչ մի ձևով։ Սակայն հանճարեղորեն նկարում է։ Եվ ի՞նչ։ Այն, որ նորմի տեսանկյունից այդ մարդը հետամնաց է։ Դա կոչվում է «խոսքի զարգացման հապաղում»։ Իսկ այն փաստը, որ տարիքով երկու անգամ մեծ մարդը չի կարողանում որևէ բան պատկերել, դե, դա բնական է։ 

Ահա այսպես մենք սկսում ենք որոշել, թե ինչն է նորմալ, ինչը՝ ոչ՝ ջանք չթափելով հասկանալու անհատի էությունը։

 Մարդու մեջ այսօր զարգանում ու ամրապնդվում է իր հիմնական իրավունքը՝ ինքը լինելու իրավունքը, ընդ որում՝ ցանկացած տարիքում։ Եվ հուսամ՝ հասկացված լինելու իրավունքը։

Կրկնեմ․ոչ թե մեզ համար, այլ իր համար նորմալ։
Եվ եկեք վերջապես պայմանավորվենք․ եթե մենք ընդունակ չենք մարդու մեջ աստվածային կայծը նկատելու, ՄԵՆՔ ենք աննորմալը։ Վերջ։

 

Առաջադրանք19.04.2022

 

ՄԱՆԿԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Գեղարվեստական գրականության ժանր։ Ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հանրամատչելի այն գրական ստեղծագործությունները, որոնք հատկապես գրված են նախադպրոցական և դպրոցական հասակի երեխաների համար։

Նշել մանկական գրականության տեսակները։

Հեքիաթ, առած-ասացվածք, բանաստեղծություն, առակ,պատմվածք, շուտասելուկ, հանելուկ։

Մանկական գրականության դերը երեխայի կյանքում։

Մանկական գրականությունը՝ իր բոլոր ստեղծագործություններով շատ մեծ դեր է կատարում երեխաների զարգացման հարցում։ Երեխաներին առաջին հերթին տալիս է գիտելիքներ, հետո զարգացնում է նրանց խոսքը, բառապաշարը։ Մանկական գրականության շնորհիվ երեխաները սովորում են իրենց առօրյա խոսքում կիրառել բարդ տերմիններն ու կառույցները։ Շատ լավ զարգացում է տեղի ունենում նաև երևակայության ուղղությամբ, երեխաների պատկերացումները ավելի վառ ու գունեղ է դառնում, նրանց գիտելիքների ծավալն է մեծանում։ Գիտելիքներ են ստանում քիչ-քիչ բայց ամեն ինչի մասին։ Առանց մանկ-գրականության երեխան չի կարող լիարժեք զարգանալ։

Երկանդամությունից հեքիաթ

1․ Կարդացեք Ջանի Ռոդարիի ,,Երևակայության քերականության,, տրված հատվածը։
2․ Կազմեք բառային երկանդամներ և համառոտ շարադրեք ձեր միտքը։

Ծաղիկ-թիթեռ-Ծաղկաթիթեռը

Լինում է չի լինում մի Ծաղկաթիթեռ է լինում։ Նրա քույրերն ու եղբայրները ծնվել էին կեսը՝ ծաղիկ կեսն էլ թիթեռ, բայց Ծաղկաթիթեռը ծնվել էր հենց այդպիսին՝ հենց կապույտ ծաղկից  ու կարմիր թիթեռի թևերից։ Նա կարողանում էր վերափոխվել և կարմիր թիթեռի և կապույտ ծաղկի։ Երբ,  նա տխրում էր վերածվում էր՝ ծաղկի, երբ ուրախ էր՝ դառնում էր թիթեռ ու սավառնում։ Բոլոր թիթեռները ունեն երկու օրվա կյանք, իսկ Ծաղկաթիթեռը անմահ էր, երբ վերածվում էր թիթեռի չէր մահանում, երբ վերածվում էր ծաղկի չէր թորշնում։ Մի օր նա որոշում է վերածվել մեկ բանի և էլ երբեք չվերափոխվել։ Եթե նա վերածվի թիթեռի թռչել կկարողանա և իր համար մր տուն կգտնի ու կապրի։ Իսկ եթե վերածվի ծաղկի, ամբողջ օրը ապրելու է հողի մեջ և իր վրա անընդհատ անձրև է գալու։ Որոշում է դառնալ թիթեռ մեկ է չէր մահանալու, կախարդված էր։ Վերածվում է թիթեռի և ճամփորդում է, սկսում է թափառել երկրե երկիր, որ իր համար հաճելի միջավայրով տուն գտնի։ Գնում է գնում հասնում է մի կախարդական անտառի, այդտեղ ապրողները բոլորը խոսում էին թե ծառերը թե ծաղիկները թե կենդանիները և մյուսները։ Ծաղկաթիթեռը ծանոթանում է բոլորի հետ և ապրում նրանց հետ։ 

 

Չտեսնված երկնակամարում ճախրող բառեր
Միայն ստեղծագործական երևակայության երկանդամությունից կարող է պատմվածք ծնվել: ՙՁի-շունն՚ ըստ էության ՙստեղծագործական երևակայության երկանդամություն՚ չէ: Դա ընդամենը կենդանիների մի տեսակի շրջանակներում պարզ զուգորդում է: Այս երկու չորքոտանիներին հիշատակելիս երևակայությունն անտարբեր է մնում:

Անհրաժեշտ է, որ երկու բառերին որոշակի տարածք բաժանի, այնպես որ մեկը բավականաչափ օտար լինի մյուսին, որպեսզի նրանց հարևանությունն ինչ-որ չափով անսովոր լինի: Միայն այդ դեպքում երևակայությունն ստիպված կլինի ակտիվանալու` ձգտելով նշված բառերի միջև մերձեցում գտնել: Ստեղծելու միասնական, տվյալ դեպքում ֆանտաստիկ մի ամբողջություն, որի մեջ երկու տարածին տարրերը կարողանան գոյակցել: Ահա թե ինչու է լավ, երբ ստեղծագործական երևակայության երկանդամությունը դիպվածով է որոշվում: Թող երկու բառերը ասեն երկու տարբեր երեխաներ, ընդ որում մեկը չիմանա, թե ինչ է ասել մյուսը: Կամ երեխան մատը դնում է իրարից հեռու դրված բառարանների էջերի վրա:

Ստեղծագործական երևակայության երկանդամության մեջ բառերն իրենց սովորական իմաստով չեն վերցվում: Նրանք ՙարտիմաստավորվում են՚, ՙտեղաշարժվում՚, դուրս են քաշվում ու ճախրում մինչ այդ չտեսնված երկնակամարում: Հետաքրքրաշարժ պատմության աշխարհ գալու նպաստավոր պայմաններն այդպիսիք են:

Վերցնենք երկու բառ` շուն և պահարան: Դրանք միացնելու պարզագույն ձևը հիմնականում հոլովների օգնությանը դիմելն է: Այդ կերպ մի քանի պատկերներ կստանանք. պահարանով շունը, շան պահարանը, պահարանի վրայի շունը, պահարանի միջի շունը և այլն: Կարող են ստեղծվել անմտություններ: Սակայն կարևորը գործընթացն է, որին երեխաները կատարելապես են տիրապետում և դրանից իսկական հաճույք են ստանում:

 

 

 

Եղիշե Չարենց-Ռուբայաթներ

 

Ապրում ես, շնչում ես, դու դեռ կաս — բայց ամե՛ն վայրկյան դու ա՜յլ ես.
Անցյալ է դառնում քո ներկան— ու ամե՛ն վայրկյան դու ա՛յլ ես.
Բայց ներկան քո— հո՛ւնտ է գալիքի՝ մեռնելով— նա սնում է գալիքը,
Եվ այսպես— տևում ես դու երկար,— ու ամե՛ն վայրկյան դու ա՜յլ ես։

 

Դեռ երեկ քո միտքը խավար էր,— իմաստուն ես արդեն հիմա դու.
Դու տեսար վիթխարի այս արարը,— իմաստուն ես արդեն հիմա դու.
Դու տեսար պատմության խոզանոցը, մխացիր ճենճերում դու նրա—
Եվ գիտես, թե ո՛վ է խոհարարը… Իմաստուն ես արդեն հիմա դու

 

Քեզ տրված է կյանքը, որ լինես՛— ու ոչինչ երազ չթվա,
Որ կյանքում քո կյանքը շինես— ու ոչինչ երազ չթվա.
Քեզ գերում է ընթացքը այս տաք, բայց տեսնո՞ւմ ես դու այն, որ գալիս է,
Գալիս է իր գալիքը հինե — ու ոչինչ երազ չթվա։

 

Նա կուզեր, որ ողջը նրան միանգամ ընդմիշտ տրվի,
Որ կյանքի իմաստը հուրհուրան միանգամ ընդմիշտ տրվի.
Դու գիտես, որ ընթա՛ցք է աշխարհը, գոյանում է ու լինում անվերջ—
Եվ գուցե քեզ մահը միայն միանգամ ընդմիշտ տրվի։

 

Ծնվում է, աճում է մի բան յուրաքանչյուր վայրկյան կյանքում.
Մեռնում է, կորչում է մի բան յուրաքանչյուր վայրկյան կյանքում,
Բայց ծնվողը — ծնվում է պայքարով, պայքարո՛վ է մեռնում և մեռնողը,—
Եվ այսպես — կոփվում է ապագան յուրաքանչյուր վայրկյան կյանքում։

Ղազարոս Աղայան: Ուսումնական փաթեթ

 

Երկու խոշոր չարիք

Աղայանի «Երկու խոշոր չարիք»  հոդվածում խոսվում է  երկու խոշոր չարիքի`մտավոր հոգնածության և ներվոտության մասին:Դրանք այնքան են զարգացել, որ արդեն իրենցից մեծ վտանգ են ներկայացնում:  Աղայանը այդ ամենը չարիք էր համարում, քանի որ գնալով սերունդը ավելի նյարդային և մտավոր հոգնած է դառնում: Այդ ամենի պատճառները շատ են`պատմական իրադարձությունները, գիտատեխնիկական առաջընթացը,կենցաղի փոփոխությունները, ժամանակակից դպրոցը և անուշադրության մատնված,որակազրկված կրթությունը: Ըստ Աղայանի այս ամենը հաղթահարելու համար պետք է սկսել դպրոցից,կրթությունից,մշակել նոր սկզբունքներով,թարմ մտքերով,արդիական  մանկավարժություն:

 

Ղազարոս Աղայան-Երկու քույր

Կրճատ

Արզումանը մեծ օջախի որդի է, բայց այժմ իր մոր մինուճարն է. չունի ո’չ հարստություն, ո’չ ուրիշ բան, սակայն քաջ է, ունի անվեհեր սիրտ… «Մի տեսակ ժառանգական հպարտություն կար նրա մեջ, որովհետև նա իր չքավոր տեղովը հարուստ ու կարող մարդու շլինք չէր ծռում, և նրանց բոլորին իրեն թշնամի, իր հայրական  սեփականության հափշտակիչ համարելով՝ միշտ աշխատում էր վնասել նրանց, որքան որ իր ձեռքից կգար»:  Արզումանը և ուրիշ տղաներ գիշերներն իրենց  «համեղ վրեժն են լուծում» գյուղի տերերից՝ թալանելով նրանց ու իրենց համար համեղ խորտիկներ ձեռք գցելով: Մի գիշերային հաջող որսից հետո Արզումանն իր ընկերների հետ բարձրանում են Ճաղարանց Թաթոսի տափը, որ քյոխվի՝ Արզումանին բաժին հանած մասը վարեն: «Խոփդ սուր է, բայց հանդը բաժանովի է»: Այս առածը խեղճերն են ասում, իսկ տերերի առածն ասում է, որ «Քաջերի սահմանն իրեց զենքն է»: Ճաղարանց Թաթոսը գյուղի գայլերից է, որոնք սուտ վկայություններով օգուտ են անում ուրիշներին ու դրանից բաժին ունենում: Դրա մասին է պատմում Սարգիս բիձու «Միջանկյալ» պատմությունը: Ճաղարանց Թաթոսը չի կարող մարսել հանդուգն արարքը, չնայած որ ի սկզբանե այդ հողը պատկանել է Արզումանենց: Թաթոսն այն յուրացրել է: Թաթոսը Արզումանի ու նրա հրոսակախմբի դեմ է ուղարկում իր որդիներին ու թոռներին՝ տասից ավել մարդ: Երբ բանը հասնում է կռվին ու փոխադարձ վիրավորանքներին, Արզումանը, աչքերն արյունած, սպանում է Թաթոսի որդիներից 3-ին, մի քանիսին ծանր վիրավորում, մնացյալին էլ փախուստի է մատնում: Վիճակն ավելի է սրվում, երբ Մարիամն իր  քրոջը՝ Հերիքնազին՝ Արզումանի սիրած աղջկան, հաղորդում է, թե Ճաղարանց Թաթոսը մտադիր է Հերիքնազին «իր տղայի համար ուզի»: Արզումանը սիրում է Հերիքնազին, սակայն կա պատվի հարց, որը նրան թույլ չի տալիս աչք փակել անարդարության վրա, որի հեղինակն է Թաթոսը: «Թե որ բանն էնպես պատահի, որ երկար ժամանակ էլ չտեսնենք մեկմեկու, խոսք կտա՞ս ինձ, որ մինչև ի մահ չլսես, ուրիշ մարդու չգնաս»,- հարցնում է նա Հերիքնազին: Արզումանը իր քաջությունը ժառանգել է հորից: Սակայն նա ունեցել է ևս 7 եղբայր, որոնք «բոլորեքյան 20-22 տարեկան ժամանակ էին մեռել և … ոչ մեկը իր բնական մահով… երեքը բանտումն էին մեռել և երեքն՝ աքսորավայրում, և այս՝ իրենց անվեհեր ու ազնիվ սիրտ ունենալու համար միայն»: Ինչ վերաբերում է Հերիքնազին, ապա «Հերիքնազն այն աղջկերանցից էր, որին սովորաբար ղըզողլան անուն են տալիս գեղցիք, կանացի քնքշության ու գեղեցկության հետ նա ուներ և այրականություն, որ հարկ եղած դեպքերում գործ էր դնում և զարմացնում կտրիճներին»: Մարիամի ծնողները ժամանակին դստերը իրենց կամքով հանձնել էին Շամիրին: Սկզբնական փոխադարձ հարգանքն անհետացել էր և Շամիրի սրտում միայն մեկ միտք-մտահոգություն էր մնացել. չլինի այնպես, որ կինը հանկարծ դավաճանի իրեն: Գնալով այս կասկածն աճում է՝ դառնալով վտանգավոր: Պայթյունի պատճառ է դառնում գյուղացիներից մեկի խոսքը՝ ուղղված Թաթոսին, ով մեղադրում է մեկ այլ գյուղացու Արզումանին թաքցնելու մեջ: Մինաս անունով մեկը Վարդանին՝ մեղադրվող գյուղացուն, արդարացնելու համար ասում է. «Արզումանին աղջկերքն են տեսել ծաղկաքաղին. Շամիրի կնկա հետ է խոսեցել. գիշերն էլ վերի աղբյուրի մոտ են տեսել, էլի Մարիամի հետ»: Շամիրը հետևում է կնոջը, և երբ սա մի օր գնալիս է լինում Արզումանի մոտ, որ նրանից լուրեր հասցնի քրոջն ու Արզումանի մորը, Շամիրը սպանում է կնոջը, ապա հանելով գոտին կախում է նրան ծառից՝ պատահածը որպես ինքնասպանություն ներկայացնելու համար: Վերադառնալով տուն՝ ձևացնում է, թե անհանգիստ է կնոջ ուշացման համար: Գյուղացիներին ոտքի է հանում և քրոջը փնտրելու է ելնում նաև Հերիքնազը, որը գիշերով Արզումանի հետ հանդիպելուց հետո առավոտյան ծառից կախված գտնում է քրոջ դին ու անշնչանում նրա ոտքերի տակ: Երկու քույրերի համար մի փոս են փորում, իսկ քահանան հրաժարվում է «ինքնասպանություն գործած» Մարիամին հոգեհանգիստ տալ: Արզումանը ինքնասպան է լինում: «Նա զգում էր, որ իր պատճառով են մեռել այդ անմեղ գառնուկները և այդ զգացումը նրան մղում էր, որ ետ չմնա իր սիրելիներից…»: Շամիրը թաղմանը չի երևում: Նա Արզումանի մոտ ընկերոջից իմանում է, որ իր կինն անմեղ էր: Իմանում է, թե ինչպես էր ստացվել, որ Արզումանին ու Մարիամին միասին էին տեսել: Իրեն սարերն է նետում, ապա մեծ ժայռից ցած է նետվում ու «գտնում է այդտեղ իր դժոխքը»:

 

Հոգեբանական խաղեր ամաչկոտ երեխաների հետ աշխատանքի համար

 

Երեխաները տարբեր են․ կան շատ շփվող երեխաներ, կան նաև բավական կաշկանդված և լարված երեխաներ։ Եթե ձեր փոքրիկի մոտ 2-րդ տարբերակն է, հանարավոր է, որ դուք բախվել եք մանկական ամաչկոտության խնդրին։ Առաջարկված խաղերի շարքը կօգնի ձեր փոքրկին հաղթահարել ամաչկոտությունը։

Երեխաների մոտ ամաչկոտությունը նկատվում է դեռ վաղ տարիքում։ Արդեն 2 արեկանում  երեխան սկսում է ցուցաբերել ամաչկոտության չկառավորվող դրսևորումներ, խուսափում է մարդկանցից առանց պատճառի։ ։ Ամաչկոտ  երեխաների ֆիզիկական ակտիվությունը  շատ ցածր է, ինչը չենք ասի նրանց մտավոր գործունեության մասին։ Նրանց ներաշխարհը հարուստ է և հագեցած։

Ամաչկոտությունը նման վաղ տարիքում հատուկ է և՛ աղջիկներին, և՛ տղաներին։

Ցանկացած տարիքում երեխաների ամաչկոտության հաղթահարումը ավելի հեշտ և էֆեկտիվ է խաղերի ձևով։ Դիտարկենք մի քանի նման խաղեր (Տ․ Շիշվաոյի «Ամաչկոտ անտեսանելին» գրքից)։

Տարբեր քայլվածքներ

(առաջադրված է Վ․ Լևի կողմից։ 7-10 տարեկան երեխաների համար)

Ամաչկոտ տղային կամ աղջկան առաջարկեք քայլել ինչպես

—          Փոքրիկ, որը նոր է սովորում քայլել

—          Զառամյալ ծերունի

—          Հարբած մարդ

—          Առյուծ

—          Գորիլլա

—          Դերասանը բեմին

 «Գուշակիր հույզը»

(4-10 տարեկան երեխաների համար)

Խաղի կանոնները շատ պարզ են։ Վարողը միմիկայով որևէ  հույզ է ցույց տալիս, իսկ խաղացողները անվանում են այն և փորձում կրկնել։ Նա, ով առաջինն է կրկնում, ստանում է միավոր։ Սկսեք հեշտ գուշակվող էմոցիաներից՝ զարմանք, վախ, ուրախություն, թախիծ։ Դրանք պետք է ցույց տալ  չափազանցված  ձևով և նույնիսկ երգիծանքով։ Աստիճանաբար լայնացրեք հույզերի շրջանակը, ցույց տվեք դրանց տարբեր երանգներ (օր․՝ զայրույթ, վրդովմունք, ցասում, կատաղություն)։

 Նկարագրիր կենդանուն

(4-10 տարեկան երեխաների համար)

Այս խաղը օգտագործվում է շատ մասնագետների կողմից։ Երեխային առաջարկվում է պանտոմիմիկայի միջոցով ցույց տալ տարբեր կենդանիներ և թռչուններ։ Այստեղ կարևոր է հաշվի առնել 2 բան։ Նախ պետք է ստեղծել զվարճալի միջավայր, որ ամեն մի ներկայացում ընթանա բուռն ծիծաղով և ծափահարություններով։ Եվ երկրորդ, երեխային չպետք է տալ բարդ առաջադրանքներ։ Փորձեք ամեն անգամ առաջինը ներկայացնել ինքներդ։ Փորձեք նմանակել վառ առանձնահատկություններ ունեցող և հեշտությամբ գուշակվող կենդանիներ։ Հետո երեխաների հետ անպայման քննարկեք, թե ինչ բնավորություն ունի ցույց տված կենդանին։ Ամաչկոտ երեխաները շրջապատի հետ շփվելիս ունենում են դժվարություններ։ Պանտոմիմիկ խաղերը օգնում են ձեր երեխաներին, ոչ միայն ազատում են ամաչկոտությունից, այլև հնարավորություն են տալիս ավելի լավ հասկանալ այլ մարդկանց։

Թե որտեղ էին, մեք չենք ասի, իսկ ինչ ենք արել՝ ցույց կտանք

(5-10 տարեկան երեխաների համար)

Այս տարածված խաղի առաջադրանքն է առանց բառերի ցույց տալ ինչ-որ գործողություն։ Եթե երեխաները շատ են, կարելի է բաժանվել 2 խմբի։ Մի խումբը ցույց է տալիս, մյուսը՝ գուշակում։ Հետո նրանք փոխվում են տեղերով։

Պանտոմիմիկ ներկայացումներ

(5-10 տարեկան երեխաների համար)

Վարողը կրճատ ներկայացնում է իրավիճակը, իսկ երեխան (կամ երեխաները՝ բաժանելով դերերը միմյանց մեջ)պետք է ցուցադրի այն պանտոմիմիկայի միջոցով։ Իրավիճակը պետք է լինի ոչ բարդ և էմոցիաներով հարուստ։ Օրինակ, «Տղան սահում է չմուշներով, հանկարծ ընկնում է, ուզում է արտասվել, բայց զսպում է իրեն՝ հիշելով, որ պետք է տղամարդ լինել ու, չնայած մեծ դժվարությամբ, բայց նույնիսկ ժպտում է»։

«Երեխան ափսեի մեջ նկատում է մրգեր։ Զգուշորեն նայում է, թե արդյոք մայրիկը տեսնում է իրեն։ Եթե տեսնի կբարկանա, չէ՞ որ իրեն մայրիկը թույլատրել է միրգ ուտել միայն ճաշից հետո։ Նա բերանն է գցում մրգերից մի կտոր և դեմքը ծռմռում։ Փաստորեն ափսեում կիտրոն էր դրված»։ Խաղացեք մայրիկ, իսկ հետո փոխվեք դերերով։ Ինչքան շատ դերեր տանի երեխան, այնքան ավելի լավ։

«Կռվարար տղան հարվածում է մի երեխայի։ Նա վախենում է, ցանկանում է փախչել, սակայն հավաքում է ուժերը և նրան տալիս պատասխան հարված։ Կռվարարը սկսում է արտասվել»։

«Երեխան դուրս է գալիս բակ և տեսնում խաղացող փոքրիկներին։ Սկզբում նա չի կողմնորոշվում ՝  մոտենա՞ նրանց թե՞ ոչ։ Բայց հետո մոտենում է և ծանոթանում (առանց բառերի, միայն ժեստերով)»։

«Աղջնակը զբոսնում է անտառում, սունկ հավաքում, նայում ծառերին, հիանում գեղեցիկ ծաղիկներով։ Հանկարծ քիչ է մնում տրորի մրջնաբույնը։ Սկսում է թափահարել ոտքը, որի վրա մրջյուն էր բարձրացել։ Օ՜յ։ Մրջյունը կծեց նրան։ Շա՜տ է ցավում»։ (կարելի է երեխային առաջարկել, որ նա ինքը շարունակի այս պատմությունը)։

Զրույց խուլ տատիկի հետ

(4-10 տարեկան երեխաների համար)

Երեխան զրուցում է խուլ տատկի հետ։ Տատիկը խոսում է, իսկ փոքրիկը բացատրում նրան ժեստերով, որովհետև տատիկը ոչինչ չի լսում։ Բնական է, որ դպրոցական տարիքի երեխաների հետ խաղը պետք է մի փոքր բարդացվի և ավելացվի հումոր։ Օրինակ, 4ամյա փոքրիկին բավական է պարզապես ասել «որտեղ է գտնվում տատիկի ակնոցը»։ Իսկ 3-րդ դասարանի երեխան արդեն ունակ է ժեստերով բացատրել ակնոցը և ասել այն կոտրվել է կամ ինչ-որ մեկը անզգուշորեն նստել է դրանց վրա։ Այս, ինչպես և նախորդ խաղում, տարբերակները կարող են բազմազան լինել։ Ամեն բան կախված է ձեր երևակայությունից։ Որպեսզի օգնենք ձեզ գլուխ հանել այս խաղից, ցուցադրենք մի փոքրիկ օրինակ։

Տատիկը թոռնիկի առջև բացում է դուռը։

Տատիկ- Ու՞ր էիր կորել, չարաճճի։

Թոռնիկը ժեստերով ցույց է տալիս, որ ֆուտբոլ էր խաղում։

Տատիկ- Ինչպե՞ս է տրամադրությունդ։

Թոռնիկը բարձրացնում է բթամատը վերև, որ նշանակում է հիանալի։

Տատիկ- Իսկ ինչու՞ ես կաղում։

Թոռնիկը թափահարում է ձեռքը, որ նշանակում է ուշադրություն մի դարձրու, մանրուք է։

Տատիկ- Ոչ։ Ի՞նչ է,դու ընկե՞լ ես։

Թոռնիկը առանց խոսքերի ցույց է տալիս, թե ինչպես է հարվածել գնդակին և ընկել՝ վնասելով ծունկը։ Ոտքը ցավում էր, բայց ցույց չէր տալիս։

Ծիծաղելի իրավիճակ ստեղծելու ամենապարզ մեթոդը, երբ թոռնիկը ինչ- որ բան է խնդրում տատիկին ժեստերով, բայց տատիկը սխալ է հասկանում և անում այլ բան։ Այստեղ շատ բան է կախված մեծահասակի արտիստիզմից։ Հիշե՛ք, խաղում ինչքան շատ է հումորը, այնքան հեշտ ձեր երեխան կթուլանա և կազատվի ամաչկոտությունից։

 Ապակու միջով

(առաջադրված է Ն․ Կոխտինի կողմից։ 6-10 տարեկան երեխաների համար)

Պատկերացրեք, որ դուք ինչ-որ մեկի հետ շփվում եք ձայնամեկուսիչ ապակու միջով և պետք է նրան առանց բառերի պատոմիմայի միջոցով հաղորդեք ինչ-որ տեղեկություն։ Օրինակ, «դու մոռացել ես դնել գլխարկդ, իսկ փողոցում շատ ցուրտ է», «գնանք լողանալու, ջուրն այսօր տաք է», մոտեցրու ջրամանը, ես ուզում եմ ջուր խմել» և այլն։ Կարելի է գուշակել տեղեկությունը և դրա դիմաց ստանալ միավորներ և կարելի է , հակառակը, կատարել վարողի տված առաջադրանքները։ Այդ դեպքում նա պետք է գնահատի՝ ճի՞շտ է արդյոք փոխանցվում իր բառերի միտքը ժեստերով։

Ինչպես բոլոր նմանատիպ խաղերը, այստեղ նույնպես, բացի մնացած ամեն ինչից, կախված է նաև ձեր ընդունակությունից և խելամտությունից։

 

Նյութը պատրաստել են ՀՊՄՀ Կրթության հոգեբանության և սոցիոլոգիայի բաժնի ուսանողներ Լենդրուշ Սիմոնյանը և Անի Սարգսյանը։

 

 

 

 

 

Մասնագիտական կողմնորոշում: Դիմա Զիցեր

 

Բոլորն ունեն տարբեր մտածելակերպ, նախ նշեմ՝ եթե ինչ-որ մեկը երեխային ուղղակի է հարցը ուղղում թե նա ինչ է դառնալու և հասկանում է ինչպես Դիմա Զիցերը, ապա ոչ մի խնդիր։ Եթե մարդիկ անգիտակցված են հարցը տալիս երեխային թե նա ինչ է դառնալու և ակնկալում են մի պատասխան, ուրեմն Դիմա Զիցերի հետ համաձայն եմ, այդպիսի մարդիկ արտահայտում են իրենց անգրագիտությունը և անպիտանությունը։ Մեր դարերում՝ մեծահասակներից որոշները ունեն շատ անգիտակից մտածելակերպ, հադկապես այն մարդիկ, որոնք կրթություն չեն ստացել և ամբողջ օրը անցկացրել են տանը։ Նրանք ոչ միայն կործանել են իրենց կյանքը այլ հիմա էլ՝ կործանում են իրենց զավակների կամ թոռնիկների կյանքը։ Մեծահասկաները միշտ պնդում են, որ երեխան սովորի այն մասնագիտությունը որով և սովորեն է ինքը՝ ծնողը, կամ ընտրում են մասնագիտություն և ստիպում, որ սովորեն։ Դա այդպես պետք է չլինի։ Տասնչորս տարեկան երեխան որքան էլ, որ պնդի, որ մասնագիտություն է ընտրել և որոշումը չի փոխելու, մեկ է դա ճշգրիտ չէ։ Ես իմ փորձից կարող եմ ասել, որ ճշգրիտ չէ, քանի որ սկզբում՝ ես չեմ ընտրել իմ մասնագիտությունը, այլ ուղղի չլինելու պատճառով ծնողներս ասացին, որ սա պետք է ընտրեմ և ուրիշ տարբերակ չկա։ Ես համաձայնում եմ, չգիտես ինչու հոգուս խորքում զգում էի, որ կսիրեմ և հաճույքով կսովորեմ՝ ասեմ, որ բախտս բերեց, եթե չսիրեի չսովորեի, չգիտեմ ինչ կլիներ։ Ճիշտ է՛ հիմա ես սիրել եմ և սովորում եմ, բայց ուրիշ ոլորտում տարբեր մասնագիտություններ ինձ ավելի հոգեհարազատ են՝ քան իմ ընտրած ոլորտը։ Բայց ես այսպես եմ մտածում՝ եթե չուզենալով ես եկել ու սովորել, միևնույնն է եկել ես չ՞է, ուրեմն պիտի սովորես, որ ժամանակտ անկապ չվատնես։ Ես մի կողմից ուրախ եմ, որ եթե ապագայում ուրիշ ոլորտում էլ սովորեմ՝ կիմանամ, որ ունեմ երկու մասնագիտություն և որոնց լիարժեք տիրապետում եմ։ Սկզբում մոռացա նշել, որ իմ կյանքը անցել է փոքր երեխաների մեջ և ես նրանց հետ ընտելացել եմ՝ մինչև հիմա ու երեխաների մասին ամեն ինչի տիրապետում եմ, այդ իսկ պատճառով, հոգուս խորքում ուրախ էի իմ ներկա մասնագիտության համար։ Հիմա ես դառնում եմ տասնութ տարեկան, բայց դեռ չեմ կողմնորոշվում՝ հետո ինչ եմ սովորելու կամ աշխատելու, ուր մնաց տասնչորս տարեկան երեխան հաստատակամ որոշի։ Ի՞նչ լավ բան կա նրա մեջ, որ մարդը կասեցնում է այս բոլոր հրաշքներն ու ընդունում «միակ ճիշտ որոշումը»։ Զիցերի այս տողի հետ համաձայն եմ, ես էլ եմ մի ժամանակ փորձել այս ուղղով գնալ, սակայն չեմ կարողացել։ Հեշտ չէ, ինչ-որ մի բան միայնակ որոշել, եթե կողքից հարցը վերաբերվում է քո ծնողներին։ Շատ բարդ բան է ծնողներին դեմ գնալը, քիչ մարդիկ են հասնում իրենց նպատակին։ Երեխային պետք չէ ժամանակից շուտ ստիպել, որ որոշի իր նախընտրած մասնագիտությունը, երեխաները մինչև ընտրելը դեռ շատ-շատ ազատ ժամանակ ունեն, հաստատ կկողմնորոշվեն և կհայտնեն։ Երեխաներին պետք չէ շտապեցնել, դրանով նրանց դնում էք ներքին շփոթվածության մեջ։ Շատ դժվար է, երբ գալիս հասնում է ընտրությանդ ժամանակը՝ և քեզ այցի են գալիս քո չհավաքված մտքերը՝ ընտրեմ թե չնտրեմ, այս խնդիրը առաջին հերթին երեխայից է բխում հետո նրա ծնողներից, որոնք նրան չեն աջակցել և չեն հասկացել ինչպես ճիշտ աջակցեն։ Եվ ի վերջո, ամենատարածված խնդիրը՝ միջամտում են բարեկամները, ընկերներն ու ծանոթները ամեն մեկը մի մասնագիտություն առաջ բերելով։ Պետք է ուղղակի հավագվել և բոլորին հայտնել քո նախընտրածը։ Այս դեպքում դու հասուն մարդ ես և ընտրելուց առաջ հաստատ նպատակ դրած պիտի լինես, որ երբեք դրա համար չես փոշմանի, ինչքան էլ պնդեն բարեկաներն ու քո ծնողները։ Այո՛ կա նման բան, որ մասնագիտություն ընտրելուց հետո վախենում են փոխել այն, բայց առաջին հերթին ծնողն է մեղավոր, որ նրան կյանքի դասեր չի տվել և չի սովորեցրել չվախենալ։ Եվ ի՞նչ է պատահում, երբ չեն փոխում ու ամբողջ կյանքում դատապարտվում են դրան, ուղղակի կյանքը վերածվում է դժողքի։ Բայց, դրանից դուրս գալու լուծում էլ կա, եթե ուղղակի փորձես ընտրածիդ մեջ լավ բան ման գալ և փորձես այն սիրելով հետաքրքիր դարցնել, ինչպես արել եմ՝ ես։ Ինձ ավելի հաճելի էր կարդալ հոդվածի վերջին հատվածը, քանի որ բոլոր կետերի հետ համաձայն եմ։ Դպրոցներում առկա բոլոր խնդիրների հետ էլ եմ համաձայն, սակայն մեկ երկուսը եթե այսպես մտածեն ի՞նչ կարող ենք փոխել՝ ոչինչ։ Ես ինձ հիշում եմ դպրոցական տարիքում ու հիմա իմ սիրելի քոլեջի միջավայրում՝ ուղղակի հուզվում եմ։

Читать далее

ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑ

 

Ընկերներից մեկը մի հատկանշական դրվագ է հիշում Չարենցի մասին. «… Հայրը` Աբգար աղան, փող էր տվել, որ Եղիշեն կոշիկ առնի, իսկ որդին, առանց երկար-բարակ մտածելու, այդ գումարով գրքեր առած եկավ տուն:

— Տո, դու խելքդ հացի հետ ես կերե՞լ,— զայրացավ հայրը: — Բոբի՞կ պիտի ման գաս: Եղիշեն ձայն չհանեց, բայց հետո, երբ դուրս եկանք ու գնում էինք մեր տուն, ճանապաչհին ասաց. — Լավ է մարդ ոտքից բոբիկ լինի, քան թե` խելքից»:

Читать далее