Աշխատանքում ներկայացված է ․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․

Էստեղ չհասկացա ի՞նչ պետք է գրեմ, ի՞նչ կետերի մասին պետք է խոսեմ։

Մի քիչ նկարագրի, թե ոնց ես աշխատել երեխաների հետ խմբում, ոնց եք ստեղծել միասին խաղեր։

Յուրաքանչյուր երեխա յուրովի և իր կարողությունների սահմաններում է մասնակցում խաղերի պատրաստմանը։ Խաղեր պատրաստելը նրանց համար ավելի հաճելի և կարևոր գործընթաց է՝ քան հետո խաղալը։  Երբեք չեմ լսել, որ ինչ-որ երեխա չցանկանա միանալ խաղի պատրաստմանը, դե երեխաները սիրում են՝ ներկել, կտրտել մկրատով, տեխնոլոգիական աշխատանքով զբաղվել։ Խաղերը պատրաստելու ժամանակ դժվարություններ ունենում են, սակայն մեր օգնության շնորհիվ չեն հուսահատվում, կրկին փորձում և հաջողության են հասնում։ Յուրաքանչյուր խաղ ինչը պատրաստվում է հենց երեխաների ձեռքով, այդ խաղը դառնում է նրանց ամենասիրելի խաղերից մեկը, քանի որ երեխաները պատրաստում են մեծ եռանդով և ներդնում են իրենց ուժի ու կարողության վերջին հատիկը։ Երեխաներին խաղ պատրաստելու հնարավորություն տալով դաստիարակը լուծում է որոշ խնդիրներ, որոնք են՝ ինչ-որ բան <<ՉԿԱՐՈՂԱՆԱԼՈՒ>> խնդիրը, թիմային աշխատանքի խնդիրը, խոսքի զարգացումը, մանր և խոշոր մոտորիկան։

ԵՐԵՎԱՆԻ «ՄԽԻԹԱՐ ՍԵԲԱՍՏԱՑԻ» ԿՐԹԱՀԱՄԱԼԻՐԻ ՔՈԼԵՋ

ԴԻՊԼՈՄԱՅԻՆ  ԱՇԽԱՏԱՆՔ

ՄԱՍՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ՝ «ՆԱԽԱԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ»

ԹԵՄԱ՝  ՏՐԱՄԱԲԱՆԱԿԱՆ ԽԱՂԵՐԻ ՓԱԹԵԹ

ՈՒՍԱՆՈՂ՝  ՋԵՄՄԱ ԶԱՐԳԱՐՅԱՆ

ՂԵԿԱՎԱՐ՝ ՆԵԼԼԻ ԳԵՂԱՄՅԱՆ

ԴԻՊԼՈՄԱՅԻՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՎՈՐԴԻ ՏԱՐԲԵՐԱԿԸ

ՊՐԵԶԵՆՏԱՑԻԱ 

Առաջին հերթին նշեմ, որ խաղը երեխայի անբաժան մասն է կազմում և այն ինչ մենք ցանկանում ենք նրանց սովորեցնել պետք է արվի խաղի միջոցով։ Նախադպրոցական տարիքում երեխան արդեն ունակ է ճանաչելու առարկաների նմանությունները, տարբերությունը՝  ելնելով նրանց առանձնահատկություններից և շրջապատող աշխարհի օրինաչափությունները: Այս ամենի զարգացումը կախված է՝ երեխաների շրջապատող ֆիզիկական և սոցիալական միջավայրից, քանի որ 0-6 տարեկան ընկած ժամանակահատվածը համարվում է նրանց անձի զարգացման և կայացման կարևորագույն շրջան։ Այդ իսկ պատճառով ծնողներից հետո՝ դաստիարակի դերն է կարևոր պայման դառնում երեխային կրթելու գործում։ Քոլեջի նախակրթարանում  գործունեությունս իրականցնելուց հետո հասկացել եմ, որ այստեղ յուրաքանչյուր երեխա ազատ է իր ինքնուրույնությամբ, որին նպաստում են հենց դաստիարակները, մեր երեխաները ինքնուրույն դառնալով՝ օգնում են իրենց ընկերներին, դառնում են միասնական, կարողանում են խմբակային աշխատանքներ իրականացնել և շատ կարևոր խնդիրներ լուծել, քանի որ դաստիարակների մոտեցումները ինձ համար համարվում են գերազանց։ Ես ընտրել եմ՝ <<Տրամաբանական խաղերի փաթեթ>> թեման, քանի որ ինձ համար առաջին հերթին կարևոր է նախադպրոցական տարիքի երեխաների մոտ զարգացնել մաթեմատիկական ունակությունները, ինքնուրույնությունը, տրամաբանությունը, ամրապնդել երեխայի հիշողությունը, կատարելագործել երևակայությունը։ Դաստիարակը երեխային պետք է տա գիտելիքի այն չափը և հասցնի այն մակարդակին, որը յուրաքանչյուր երեխա պահանջում է դաստիարակից։ Ես տարվա սկզբում իմ առջև նպատակ էի դրել, որ չստացված նախագծեր չեմ ունենալու, երեխաների համար այնպիսի հետաքրքիր միջավայր եմ ստեղծելու, որ նրանք միշտ գոհ լինեն, հետաքրքրվեն, նորությունների հանդիպեն և մեծ ոգևորությամբ մասնակցեն պատրաստածս խաղերին ու առաջադրանքներին։ Նպատակս հասավ իր վերջնակետին, ամեն նախագիծս իրականացրեցի ըստ տարիքային չափորոշչի, հետազոտեցի յուրաքանչյուր տարիքային երեխաների թե՛ անհատական, թե՛ խմբակային, հասկացա նրանց ինչ ձևի մոտեցում կարող եմ ցուցաբերել ինչ-որ բան սովորեցնելու համար։ Հասկացա, որ խաղը ամենալավ միջոցն է։ Նախագծերս սկզբնական շրջանում իրակացնում էի 2-4 տարեկանների խմբում, նախագծերս իրենցից բարդույթներ չէին ներկայացնում և երեխաները հետաքրքրված էին։ Փոքր տարիքայինների հետ հետազոտական և կրթական աշխատանքներս ավարտելուց հետո՝ ես որոշեցի տեղափոխվել 5-6 տարեկանների խումբ, որտեղ սկսեցի հեշտ խաղերից անցում կատարել բարդ խաղ-առաջադրանքների։ Ինչքան բարդացնում էի խաղ-առաջադրանքները միևնույնն է հաջողության էի հասնում և մի գրամ էլ բացասական տրամադրված չէի լինում, քանի որ խաղը ստեղծելուց առաջ՝ միշտ մտածում էի տարբեր տեսանկյուններից, արդյոք երեխան կկարողանա խաղալ և չնկճվել բարդություններից, թե իմ նախատեսածի նման հաճույքով կխաղա և հետո էլի ինձանից կպահանջի նոր խաղ։ Ես իմ առաջ նպատակ դնելուց առաջ, խաղերը պատրաստելուց առաջ միշտ մտածում էի, որ խաղերս լինեն այնպիսին, որը կհամապասխանի բոլոր երեխաների գիտելիքի մակարդակին, կլինի բոլորին հասկանալի և՛ թույլ սովորողներին և՛ ուժեղ սովորողներին։ Երբ դաստիարակը գիտակցում է ինչը ինչի համար է անում, ամեն ինչ դառնում է թե երեխաների թե դաստիարակի համար կատարյալ։ Նախակրթարան մտնելուց առաջ, ես խաղերս նախ փորձարկում էի տանը՝ եղբորս հետ։ Եղբայրս 6 տարեկան է, այժմ սովորում է առաջին դասարանում, եղբայրս պարտեզ չի հաճախել, նրան տանը կրթել եմ ես ինքս, խաղերս պատրաստել և խաղացել եմ նրա հետ։ Ցանկանում էի հասկանալ երեխան անհատական և խմբակային ինչպիսի մոտեցում է ցուցաբերում յուրաքանչյու խաղի, քանի որ յուրաքանչյուր երեխա իմ պատկերացմամբ՝ միայնակ այդքան էլ հաճույքով չի խաղում որքան խմբակային՝ իր ընկերների հետ։ Եղբայրս շատ ժամանակ խանդից ելնելով էր խաղերի պատրաստմանը մասնակցում, քանի որ խանդում էր՝ երբ գիտեր, որ նախակրթարանի երեխաների համար եմ պատրաստում։ Շատ կարևոր է, որ դաստիարակը խաղերին մասնակցի երեխաների հետ հավասար, վերևից չհետևի, քանի որ դաստիարակն է մոտիվացնում երեխաներին և օգնում, որ դժվարությունների չհանդիպեն։ Նախագիծ իրակացնելիս ինձ մի անգամ ասացին, որ բարդ պատկեր եմ ընտերլ և երեխաների ընդհամենը՝ կեսը կարող է նույնությամբ կրկնել, ես ինձ վրա շատ վստահ էր, որ բոլոր երեխաները թեկուզև դժվարությամբ բայց կատարելու էին առաջադրանքը։ Ես նախապես մտածված էի ընտրել բարդ պատկեր, որ երեխաները սովորեն և կամաց-կամաց կարողանան հաղթահարել դժվարությունները և վստահ լինեն, որ դաստիարակը լինելու է նրանց կողքին և աջակցելու է։ Երեխաների մեջ պետք է սերմանել՝ վստահ լինելու կարողությունը, դժվարություններից չվախենալու կարողությունը և ամենակարևորը մոռանան <<Ես չեմ կարող>> բառը։ Մտածված բարդ առաջադրանք ընտրելուց իհարկե՝ չափորոշիչներին հետվել էի ու շատ վստահ էի, որ կարողանալու էին երեխաներս, սակայն գիտակցելով, որ առաջադրանքը բարդ է լինելու և երեխաները մեկ անգամ փորձելուց հետո կարող են դժվարանալ, միևնույնն է ես պատրաստ էի հատ-հատ՝ անհատական ամեն մի երեխայի այնքան օգնել նույնը կրկնել մինչև, որ ստացվի նրանց մոտ։ Ինձ համար ամեն մի նախագիծ իրականացնելը մի ուրիշ հաճույք էր, քանի որ ես նախագծի վերջում երեխաների ուրախությունից մեծ բավականություն էի ստանում, հատկապես այն ժամանակ, երբ մոտենում էին ինձ և ասում, որ անհամբեր սպասում են նոր խաղերի։ Ես քանի որ տանը ունեցել եմ փոքր եղբայր, ինձ համար նախակրթարանում շատ հեշտ էր ամեն ինչ տրվում, ես արդեն ծանոթ էի բոլոր տարիքայինների առանձնահատկություններին, արդեն գիտեի ամեն ինչ, որը ինձ օգնելու է կրթել նրանց։ Ես արագ եմ կողմնորոշվում, ես գիտեմ ամեն երեխայի ճիշտ մոտեցում ցուցաբերել, գիտեմ, որ բարկանալով միևնույնն է նրանց ոչինչ չես սովորեցնի և պետք է նրանց ամեն ինչ հանգիստ բացատել։ Այդ իսկ պատճառով երեխաները միշտ ինձ լսում են մեծ ուշադրությամբ և ամենակարևորը վստահում են,  ինձ դիմում այն ժամանակ՝ երբ գիտեն, որ դաստիարակը կարող է բարկանա այդ քայլի համար իսկ ես ոչ, ես միշտ հանգիստ եմ խոսում և բացատրում։ Շատ կարևոր է, որ երեխան վստահի դաստիարակին և չվախենա իր քայլերի մասին պատմել նրան, քանի որ եթե ինչ-որ վատ քայլ արած լինի և վախենա դրա մասին պատմել, հետևանքները կարող են ծանր լինել։ Կարևոր է, որ դաստիարակը խոսի գրագետ, կիրթ, շատ ժամանակ օգտագործի տերմիններ, բայց դրանք լինեն երեխաներին հասկանալի և լինեն կարճ, բովանդակալից, քանի որ երեխաները չեն կարող շատ երկար պահել իրենց ուշադրությունը, քանի որ չափահաս մարդն էլ դա չի կարող, չափահաս մարդու ուշադրությունը կենտրոնանում է ընդհամենը 15 րոպե, ուրեմն երեխան շատ ավելի քիչ։ Դա հաշվի առնելով դաստիարակը իր խոսքը պետք է դասավորի շատ կարճ և հակիրճ այն արագ փոխանցելու և երեխաների մեջ տպավորելու համար։ Երևի սա է հենց այն գաղտնի պատճառը, որով և երեխաները արագ են ինձ հասկանում և լսում։ Այս ամենի մասին ես չեմ բարձրաձայնել երբևիցե՝ և թողել եմ ինձ շրջապատող մարդկանց վրա, որ նրանք հասկանան և ասեն իմ դաստիարակ լինելու մասին իրենց կարծիքը, չեմ բարձրաձայնել, քանի որ մտածում էի մարդիկ ասելու են, որ գլուխ եմ գովում։ Բայց գիտեմ մեկ բան՝ իմ կատարած նախագծերը իմ ապացույցներն են և իրոք ես ձախողումներ չեմ ունեցել ոչ մի նախագծի մեջ։

Երկուսից մինչև չորս տարեկան հասակում երեխան կարող է հիշել և մ տապահել ընդհամենը 2-4 գույն, իսկ չորսից վեց տարեկանում երեխան գիտի, ճանաչում է գույները։

Նախագծերիս ժամանակ ես թույլ եմ տալիս, որ երեխաները դրսևորեն արտահայտչականության և սիմվոլիկմտածողության ունակություններ։

Այսպիսով նախագծերս հիմք են հանդիսանում՝

Երեխաների պատկերային մտածողության

Ստեղծագործունակության կրեատիվության զարգացման

Համրանքի տարրական գիտելիքներին և հմտություններին, մեծության, ձի և չափի

Տարածության մեջ առարկաների դիրքի և տարածության մեջ կողմնորոշման

Քննադատական վերլուծության  ոլորտների զարգացմանը։

Այսպիսով կարող եմ ասել որ իմ առջև դրված խնդիրները հաղթահարելով, կարողացա հասնել նպատակիս և ջանքերս ապարդյուն չանցան։ Իսկ երեխաները հաճույքով և ոգևորված մասնակցեցին, դա էլ ապացույցն է իմ ջանքերի։

Նախադպրոցական տարիքում տարրական մաթեմատիկական պատկերացումերի ձևավորումը ներառում է երկու հիմանական խնդիր՝ նախաթվային կամ մինչթվային և թվային կամ քանակական։ Խաղն իրենից ներկայացնում է իրական գործու­նեություն:

Այն խաղերը որոնք երեխաներն են իրենց ձեռքով են պատրաստում  ավելի մեծ ոգևորությամբ և հաճույքով են խաղում։ Երբ երեխան ներգրաված է գործընթացում, նրա ինքնագնահատականը բարձրանում է, քանի որ իր մասնակցությունն է ունեցել դրանում, և նա դառնում է ավելի ինքնավստահ: Այս ձևով խաղ ստեղծելը լավ է, երեխայի մոտ այն զարգացնում է մանր մոտորիկան, տեխնոլոգիական հմտությունները, մաթեմատիկական հմտություները, քանի որ երեխաները իրենց ձեռքով պատրաստում են երկրաչափական տարբեր պատկերներ, կարծիք կազմում, թե ինչ է շրջանը, եռանկյունը, քառակուսին ու այս ամենից հորինում շատ հետաքրքիր խաղեր։ Ինքնաշեն խաղը ավելի լավ նստվածք է տալիս քան պատրաստի խաղերը։ Խաղալիքը պատրաստելու ընթացքում նա տեսնում, շոշափում է այն իրերը, որոնք հաշված րոպեների ընթացքում դառնում են խաղ կամ խաղալիք: Թեպետ բոլոր խաղերը ուսուցողական դեր են կատարում երեխաների համար։ Երեխաները լավ են սովորում այն միջավայրում, որտեղ բավարարվում են նրանց ֆիզիկական և հոգեբանական կարիքները, որտեղ նրանք իրենց պաշտպանված են զգում, գնահատվում են որպես յուրահատուկ անհատներ և ակտիվորեն ներգրավվում հմտություններ և գիտելիքներ ձեռք բերելու նպատակով կազմակերպված խաղերում և աշխատանքներում:  Մաթեմատիկան ևս լեզու է, այն ինչ մենք կարող ենք արտաբերել բառերով, կարող ենք գրել նաև մաթեմատիկորեն:  Լինում են դեպքեր, երբ երեխան օժտված է մաթեմատիկական մտածողությամբ, սակայն իսպառ բացակայում է տարածական մտածողությունը կամ հակառակը՝ երեխան ունի խիստ ընդգծված տարածական/տեսողական մտածողություն, սակայն շատ թույլ են արտահայտված մնացած մտածողությունների տեսակները: Հենց այստեղ է կարևոր, որ դաստիարակը կարողանա ստեղծել բարենպաստ պայմաններ, որպեսզի երեխան զարգացնի իր ընդունակություններն ու կյանքի համար դաս քաղի դաստիարակի կատարած տվյալ  նախագծից: Հենց դա էլ, ըստ իս, կարող ենք համարել դաստիարակի առաքելություն: Ի ծնե երեխան իր մեջ բնության հանդեպ սիրո մեծ պոտենցիալ ունի: Սակայն, եթե փոքրիկը կոտրում է ծառերի ճյուղերը, տրորում է ծաղիկները, քարեր է նետում թռչնակների վրա, դրանում մեղավոր են ծնողները, քանի որ ժամանակին չեն խրախուսել երեխայի հետաքրքրությունը բնության և կենդանիների հանդեպ: Երեխան ինքն էլ լինելով բնության մի մասնիկ պետք է կարողանա իրականացնել բնապահպանական առանձին խնդիրներ։ Նախադպրոցական երեխայի էկոլոգիական կրթությունը հաջող ընթացք կարող է ունենալ միայն այն դեպքում, երբ դաստիարակը գիտակցի դրա կարևորությունը,պատկերացնի նպատակներն ու խնդիրները, իրականացման ուղիներն ու միջոցները։Նա պետք է իմանա կարևորագույն հարցերի պատասխանները՝ ի՞նչ տեղ է գրավում մարդը բնության մեջ։ Շրջակա բնությունը ամենալավ օգնականն է երեխայի մեջ բարի զգացմունքներ դաստիարակելու համար: Բույսերին ու կենդանիներին հետևելը փոքրիկին կօգնեն ոչ միայն նախնական գիտելիքներ ունենալ կենսաբանությունից, այլև կսովորեցնեն սիրել, լինել հոգատար և ուշադիր, ինչպես նաև պատասխանատու, երեխային հասանելի կդարձնեն միտքը, որ կյանքը երկրի վրա անկրկնելի է: Որքան էլ տարօրինակ թվա, բնության հանդեպ սերը սկսվում է ամենափոքր էակներին` մրջյուններին հարգանքով վերաբերվելուց: Շունը կամ կատուն կարող են իրենց պաշտպանել, մինչդեռ միջատները` ոչ: Մեկ տարեկան հասակում երեխաները սկսում են հետաքրքրվել սողացող և թռչող էակներով. կարող են կլանված նայել թիթեռնիկին, ուրախանալ մրջյուն տեսնելով: Եվ այս տարիքում էլ արժի սովորեցնել երեխային միջատների հետ զգույշ վարվել: Բնականաբար փոքրիկը բազմիցս կփորձի տրորել միջատին կոշիկով, անգամ մատով, քանի որ դեռ չի գիտակցում, որ միջատն էլ կենդանի էակ է: Պետք է բացատրել երեխային, որ միջատներն էլ կենդանիներ են և չի կարելի նրանց վնասել, ուրախանալ երեխայի հետ դրանցով, սովորեցնել տարբերակել միջատներին: Ձեր ջանքերն աստիճանաբար արդյունք կտան: Երեխայի հետ օգնության հասեք վտանգի մեջ հայտնված միջատներին. անզգուշորեն ճանապարհին հայտնված բզեզին բաց թողեք խոտերի մեջ, ջրափոսի մեջ ընկած զատիկին փրկեք ու բաց թողեք ծաղիկների մեջ: Իհարկե, անհեթեթ է թվում միջատին փրկության հասնելը, սակայն հենց այսպիսի փոքրիկ հերոսությունները երեխայի հոգում կսերմանեն բարության և կարեկցանքի ծիլերը, կսովորեցնեն սիրել և գնահատել շրջապատող կյանքը:
Բնության միջոցով դաստիարակել երեխային, նշանակում է ձևավորել որոշակի գիտելիքներ, վերաբերմունք, մտածողություն , աշխարհաճանաչում,աշխարհասիրություն ,գեղարվեստական ունակություններ։ Անուշադրության չպետք է մատնեն միջատներին, օդում սավառնող թռչուններին։ Դիտումների ընթացքում երեխաները ձեռք են բերում համեմատելու, նկարագրելու,կանխագուշակելու, հաղորդակցվելու,դասակարգելու և չափումներ կատարելու կարողություններ։ Խաղի շնորհիվ է երեխան ճանաչում շրջապատող միջավայրը, ուսումնասիրում, մանիպուլացնում այն: Երեխայի համար այն նույն նշանակությունն ունի, ինչ աշխատանքը մեծահասակի կյանքում: Հետևաբար` բոլոր երեխաները սիրում են խաղալ: Երեխաներին ուղղված մասնագիտական ծառայություն մատուցելիս, բնականաբար, նույնպես կիրառվում են տարբեր նյութեր և խաղեր. երեխան սիրում է  խաղալ ամեն տեղ՝  թե՛ տանը, թե՛ մասնագետի սենյակում: Խաղը յուրահատուկ միջնորդ է մասնագետի և երեխայի միջև, շփվելու լեզու: Ծնված օրվանից մենք երեխաների համար գնում ենք տարբեր խաղալիքներ, հորինում ենք տարբեր խաղեր՝ հաշվի առնելով որոշակի պարզ տարիքային առանձնահատկություններ: Բոլոր ծնողները հասկանում են, որ առանց տարբեր նյութերի ու խաղալիքների անհնար է ապահովել երեխաների ներդաշնակ զարգացումը:  Անգամ շփման խնդիրներ ունեցող երեխան կգտնի մասնագետի սենյակում իրեն հետաքրքրող խաղալիք կամ խաղ, որի համար էլ կարևոր է խաղերի հասանելի և տեսանելի դասավորվածությունը մասնագետի սենյակում: Երեխայի կենսափորձը շատ ավելին է, քան երեխան կարող է արտահայտել բառերի միջոցով: Խաղը դառնում է  ստիմուլ, որը վեր է հանում հոգեկան հենց այն բովանդակությունը, որի հետ մասնագետը ցանկանում է աշխատել: Հետևաբար, շատ կարևոր է իմանալ երեք տարր՝ երեխայի տարիքային զարգացման առանձնահատկությունները, խաղի զարգացման առանձնահատկությունները և, առհասարակ, մասնագիտական աշխատանքում կիրառվող խաղերը, դրանց կիրառման ձևերը: Միայն այսքանն իմանալուց հետո կարող ենք հստակ հասկանալ, թե ո՞ր երեխայի մոտ ո՞ր զարգացման խնդրի դեպքում ի՞նչ խաղի օգնությանը կարող ենք դիմել:  Խաղի ընթացքում հնարավոր են նաև հիասթափության, երբեմն վիրավորանքի, վախի և այլ զգացմունքների դրսևորումներ։Կարևոր է նաև հասակակիցների հետ շփումը։Նրանք սովորում են իրարից և ընդօրինակում միմյանց։Խաղը որպես գործունեության ձև իրականացնում է մի շարք գործառույթներ․

• զարգացնող
• դաստիրակող
• շփման և հաղորդակցման
• կարգավորող
• առողջարարական/թերապևտիկ:

Խաղային գործունեությունը, ինչպես գործունեության յուրաքանչյուր տեսակ, ունի իր կառուցվածքը, որը ներառում է նպատակ, դրդապատճառ, իրականացման միջոցներ, գործունեության պլանավորում և գործողության արդյունք։Խաղի կառուցվածքում որպես կարևոր միավոր դիտվում է խաղային դերը, որը մեծահասակի գործողությունների վերարտադրումն է։ Բազմաթիվ հոգեբանամանկավարժական հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ երեխաների սյուժետային խաղն ընթացք է ստանում աստիճանաբար։Դրա հաջողությունը մեծապես պայմանավորված է մանկավարժական ղեկավարման եղանակներով։ Մաթեմատիկայի պարապմունքներին երեխաներին քիչ են հանձնարարվում խնդիրներ, մինչդեռ խնդիրների լուծումը մեծ նշանակություն ունի նրանց մտավոր զարգացման համար, քանզի այն պահանջում է մտավոր գործողություններ՝ վերլուծություն, համադրություն, կոնկրետացում, համեմատում կատարելու կարողություններ։Սովորաբար լուծվում են մեկից ոչ ավելի թվաբանական գործողությամբ խնդիրներ, որպեսզի երեխաները տեսնեն կատարված գործողությունը, հաշվեն և ասեն պատասխանը։Թվաբանական գործողություններին տիրապետելը զարգացնում է նախադպրոցականի վերացական գործողության, այսինքն՝ մտածողության նախնական ձևերը։ Նպատակամետ ուսուցման գործընթացում նախադպրոցական տարիքի երեխաների մեջ ձևավորվում են ոչ միայն բազմաթիվ մաթեմատիկական պատկերացումներ, այլև տարբեր տիպի ու եղանակների մաթեմատիկական գործողությունների կիրառման հմտություններ։Ընդ որում՝ ընդգծվում է , որ այդ գործընթացի կենտրոնական օղակը երեխաներին պարզ թվաբանական խնդիրներ լուծել սովորեցնելն է։ Երեխաներին հարկավոր է սովորեցնել հաշվողական գործողության հետևյալ հիմնական պայմանները․ թվերի բնական շարքի կից թվերի միջև հարաբերությունների իմացություն (ավելացնել մեկ նշանակում է՝ տվյալ թվի հաջորդ թիվը, որն իրենից մեծ է մեկով, հանել մեկ, այսինքն՝ ստանալ նախորդ այն թիվը, որն իրենից փոքր է մեկով), երկու փոքր թվերից թիվ կազմելու կարողություններ։ Երեխայի զարգացման մասին տեսությունները բազմաթիվ են և հետաքրիր զարգացում են ունեցել: Տեսությունների պատմական զարգացման արդյունքում, կարող ենք վստահաբար նշել, որ գիտնականները եկել են մի ընդհանուր եզրակացության, որ երեխայի զարգացումը պետք է տեղի ունենա բազմակողմանի՝ կարևորելով թե՛ կոգնիտիվ, թե՛ հուզական և թե՛ վարքային ոլորտները: Նորածնության շրջանում դեռ պերցեպտիվ գործընթացներն առաջնային չեն, երեխայի վարքը պայմանավորվում է ռեֆլեքսներով: Մայրիկը երեխայի համար դառնում է  առաջնային պահանջմունքներ բավարարող սուբյեկտ: Միայն 3-4 ամսականից սկսած է երեխան սկսում նկատել շրջապատը և ակտիվանալ: Մայրիկը դառնում է  նաև շփման օբյեկտ և շրջապատող աշխարհի հետ կապող օղակը: Արդեն 6-7 ամսականից սկսած ակտիվորեն զարգանում է երեխայի կոգնիտիվ ոլորտը՝ երեխան սկսում է որոշակի առարկաներ կապել իրար հետ: Զարգանում է երեխայի մտածողությունը՝ այն շատ պարզ է և գործնական, այսինքն՝ երեխան տարբեր առարկաներ իրար հետ հարաբերության մեջ է դնում, իրար վրա, իրար մեջ դնելով, գցելով, շուռ տալով և այլն: Հուզական ոլորտի զարգացումը սկսում է դեռևս մեկ ամսական տարիքից, երբ երեխան առաջին  անգամ ժպտում է: Այստեղ նույնպես մայրիկը դառնում է այն սոցիալական օղակը, ում հետ երեխան սովորում է  հույզերը: Մեկ տարեկանում երեխան արդեն ցուցաբերում է մի քանի հույզ՝ ուրախություն, տխրություն, ջղայնություն, զզվանք և այլն: Որպես մեկ տարեկանի նորագոյացություն կարող ենք նշել քայլելու ունակությունը կամ գոնե փորձը, ակնառու գործնական մտածողության և խոսքի զարգացումը: Այս փուլից մյուսի անցման միջև տեղավորվում է առաջին մեծ ճգնաժամը: Ինչպես և այլ ճգնաժամեր, այն ուղեկցվում է  ինքնուրույնության ձգտումով և աֆեկտիվությամբ: Երեխան արդեն քայլում է  կամ սողում, ցանկանում է անձամբ գործ ունենալ տարբեր շրջապատող երևույթների, իրերի հետ և հաճախ հանդիպում է մեծահասակների արգելքներին: Հենց այս տարիքում սկսվում է  զարգանալ խոսքը, և մեծահասակները հաճախ չեն հասկանում երեխաների լեզուն, ինչը բերում է աֆեկտիվ ռեակցիաների: 1-3 տարեկան տարիքում շատ ակտիվորեն զարգանում են բոլոր պերցեպտիվ գործընթացները՝ խոսքը, ընկալումը, հիշողությունը, մտածողությունը, երևակայությունը,  սակայն դրանցից ամենադոմինանտն այս տարիքի համար ընկալումն է: Երեխայի բոլոր գործողությունները պայմանավորվում են կոնկրետ իրավիճակում կոնկրետ երևույթներն ընկալելու արդյունքում: Երեխան իմպուլսիվ ռեակցիա է տալիս ընկալված նոր ինֆորմացիային: Երեխան միանգամից արձագանքում է ավելի գունավոր առարկային, ավելի բարձր կամ  գրավիչ ձայն ունեցող առարկային: Այն սահմանափակվում է ակնառու իրավիճակով, այսինքն՝ ինչ տեսնում է, դրան էլ արձագանքում է: Հետևաբար՝ այս տարիքի մտածողությունն  անվանում են ակնառու-գործնական: Ինչքան էլ երկու տարեկան երեխան փորձի գործողությունների պլան մշակել, միևնույն է, հիմնական գործողություններն առարկայական են և ակնառու և պայմանավորվում են արտաքին գործունեությամբ: Երեխան ակտիվորեն ազդում է արտաքին առարկաների վրա, փոփոխում է դրանք, սակայն դեռ երևակայությունը զարգացած չէ: Օրինակ՝ երկու տարեկան երեխան դեռ չի կարող հորինել, երևակայել, ստել. դա ավելի բնորոշ է երեք տարեկանից բարձր երեխաներին: Հիշողությունը ճանաչողության մակարդակի է: Այսինքն՝ տեսնում եմ խնձորը, պահում եմ հիշողության մեջ, հաջորդ անգամ տեսնելիս՝ հիշում եմ այդ պատկերը և ճանաչում եմ այն: Հուզական ոլորտն այս տարիքում շատ աֆեկտիվ է. Երեխան դժվարանում է կառավարել հույզերը: Եթե դուրը չի գալիս, գոռում  և լաց է լինում, եթե իրեն լավ է զգում՝ ծիծաղում, ուրախանում է. մեխանիզմը պարզ է: Այստեղ շատ կարևոր է մեծահասակների հետ երեխայի շփման փորձը: Երեխան ամեն տեղ սպասում է  մեծահասակի ներկայություն և օգնություն, և այդ շփման ձևը կարող է  պայմանավորել հետագայում երեխայի շփման հմտություններն առհասարակ:  Այս փուլի ավարտին առերեսվում ենք թերևս ամենադժվար ճգնաժամի հետ՝ երեք տարեկանի: Այս փուլում է զարգանում երեխաների ինքնագիտակցությունը: Կան հետազոտություններ, որոնք ապացուցում են, որ երկու տարեկանից սկսած նոր երեխան սկսում է  ճանաչել իրեն հայելու մեջ, հետևաբար այդ տարիքից սկսած երեխան սկսում է երրրորդ դեմքից անցնել առաջին դեմքի՝ ոչ թե «Պողոսը կերավ», այլ «ես կերա»: Այս ճգնաժամին բնորոշ են մի քանի հատկանիշներ, որոնցից մեկը նեգատիվիզմն է: Երեխան ուղղակի ուզում է ասել «ոչ», անկախ մոտիվացիայից, իրավիճակից, նա հասկանում է, որ կարող է մերժել ինչ-որ բան: Նա դառնում է  համառ, հաճախ սանձարձակ, ընդվզում է մեծահասակների ասածներին և այլն: Սա իnքնագիտակցության զարգացման սկիզբն է: Խախտելով սահմանները՝ երեխան սկսում է փորձարկել դրանք և հետևաբար ճանաչել ու դնել այդ սահմաններն իր և մեծահասակների միջև: Այս փուլի կենտրոնական նորագոյացությունը հենց ինքնագիտակցությունն է, ավելի իմպուլսիվ ռեակցիաներից անցումը ռեակցիաների ընտրությանը, երեխան գործողություններ է անում սեփական «ես»-ից ելնելով: 3-6 տարեկան տարիքում երեխան արդեն ունի նախկին փորձ, որը և առավելապես պայմանավորում է պերցեպտիվ գործընթացների զարգացումը: Ընկալման դաշտը լայնանում է  և ավելի բազմազան է դառնում: Հայտնվում է  ապերցեպցիա հասկացությունը, այսինքն՝ երեխայի ընկալումը հենվում է  նախկին փորձի վրա: Տարիքի հետ ապերցեպցիայի դերն աստիճանաբար մեծանում է, և ընկալումը դադարում է կրել նախկին աֆեկտիվ բնույթը: Հիշողության զարգացման շնորհիվ է հնարավոր դառնում ապերցեպցիան, քանի որ երեխայի ամբողջ փորձը հիշողության մեջ է պահվում: Այս տարիքում  երեխաները կարող են արդեն կիսվել որոշակի հիշողություններով: Մտածողությունն ակնառու-գործնականից անցնում է  ակնառու-պատկերավորի, իսկ փուլի վերջում՝ նաև խոսքայինի: Այսինքն՝ երեխան սկսում է  ավելի պատկերավոր մտածել, համադրել, համեմատել, զարգանում է  տրամաբանությունը: Ճիշտ է՝ այս տարիքում տրամաբանությունը դեռ լիարժեք նման չէ մեծահասակի տրամաբանությանը, բայց երեխան փորձում է արդեն կատարել որոշակի խնդիրներ, հրահանգներ: Հույզերն այս տարիքում ավելի հանգիստ են, զարգանում են ավելի սահուն: Իհարկե, լինում են նաև աֆեկտիվ հուզական ռեակցիաներ, բայց՝ ավելի քիչ: Երեխան սովորում է  կառավարել հույզերը: Այս տարիքային փուլում երեխան կարողանում է  կանխատեսել հուզական ռեակցիաները: Օրինակ, երբ մի բան անում է, կարող է կանխատեսել մեծահասակի ռեակցիան, հետևաբար՝ փոխել կամ կարգավորել իր գործողությունը: Այս հուզական կանխատեսումը խոսում է սոցիալական զարգացման նոր փուլի մասին, երբ երեխան յուրացնում է սոցիալական նորմերը և վարքը կարգավորում է ըստ դրանց: Այս տարիքի ամենակարևոր նորագոյացություններից է դրդապատճառների հիերարխիայի զարգացումը: Որոշ մոտիվներ դառնում են ավելի կարևոր և առաջնային, իսկ մնացածները ենթարկվում են դրան: Երեխաների մոտ այս տարիքից են սկսվում դրսևորվել, օրինակ, մրցելու կամ համագործակցելու մոտիվները: Նախադպրոցական տարիքի սկզբում հիշողության ծավալը կտրուկ ընդլայնվում է: Փուլի սկզբում հիշողությունը կամածին չէ. երեխան ընկալում է  այն, ինչ աչքի է ընկնում, ինչ ավելի հուզական երանգավորում ունի, ինչ իրեն հետաքրքրում է: Ավելի բարձր նախադպրոցական տարիքում երեխան կարող է մտապահել կամածին ձևով. սովորել որևէ բանաստեղծություն, որովհետև մանկապարտեզում հանձնարարել են, կամ հիշել բժշկական պարագաների անվանումները, որովհետև դերային խաղում դա կիրառելու է: Այս փուլից մյուսի անցման միջև կրկին կա տարիքային ճգնաժամ, որը 6 կամ 7 տարեկանի ճգնաժամն է: Այն դրսևորվում է  հիմնական գործունեության փոփոխությամբ՝ երեխան անցնում է խաղից ուսուցման: Խաղն, իհարկե, չի վերանում, բայց առաջ է գալիս նոր գործունեության տեսակ, և երեխան պետք է իր «ես» կոնցեպցիայում ավելացնի մի շատ կարևոր կետ, դեր՝ ես որպես աշակերտ:  Հայեցակարգի ձևավորման խնդիրը ոչ միայն մեթոդների, այլ նաև մանկավարժություն, հոգեբանություն, փիլիսոփայություն և տրամաբանություն խնդիրն է։ Ըստ ամենահին մեկնաբանության, որը ծագում է Արիստոտելից, հասկացությունը հոմանիշ էր սահմանման հետ, իսկ սահմանումը նշանակում էր գոյության էությունը։ Մաթեմատիկայի ուսումնասիրությունը կապված է հասկացությունների որոշակի համակարգի յուրացման հետ: Այս համակարգին տիրապետելու համար, նախ պետք է հասկանալ, թե որոնք են մաթեմատիկական առանձնահատկությունները, ինչպես են դասավորված դրանց սահմանումները: Կրթության սկզբնական փուլում նախադպրոցականները ծանոթանում են մեծամասնությանը, մաթեմատիկական հասկացությունները տեսողականորեն դիտարկելով որոշակի առարկաներ կամ գործողություններ: Նյութական աշխարհը ճանաչելու գործընթացը սկսվում է զգայարանների աշխատանքից, այսինքն սկսած սենսացիաներիրց։ Դրանից հետո հայտնվում է օբյեկտի կամ երևույթի անբաժանելի պատկերը, այսինքն. ընկալումները։Ընկալումն անհետանում է, եթե օբյեկտի կամ երևույթի ազդեցությունը դադարում է: 

Թեմա՝ Թվերի աշխարհում ։

Համակարգող՝ Ջեմմա Զարգարյան։

Դասվար՝ Անահիտ Գրիգորյան, Երկարացված օրվա ուսուցիչ՝ Իրինա Սարգսյան։

Մասնակիցներ՝ Նախակրթարանի 5-6 տարեկաններ։

Քանակ՝ 17-21 հոգանոց խումբ։

Ժամանակահատված՝ Մայիս։

Նպատակ՝ Երեխաներին տալ տարական մաթեմատիկական պատկերացումներ՝ թվերի և համրանքի հետ կապված, 0 մինչև 10 սահմաններում։ Տարածության մեջ կողմնորոշում։

Խնդիր՝ Խաղի միջոցով կարողանալ կատարել համրանք, ճանաչել տվյալ թիվը և առարկաների քանակը համապատասխանեցնել տրված թվին։

Ընթացք՝  Խաղատախտակը դրվում է հարթակի վրա, երեխաները չորս հոգանոց խմբով մոտենում են հարթակին և նստում։ Յուրաքանչյուր երեխայի տրվում է մեկ թվային փայտիկ, իրենց ձեռքում եղած թվի քանակով հարթակին դրված են բազում տարբեր իրեր, այդ իրերից գտնում են իրենց թվաքանակի համապատասխանող միանման  իրերը և տեղավորում խաղատախտակի վրա այնպես, որ խաղատախտակի սահմաններից դուրս չգան։

Ակնկալվող արդյունք՝

Տարածության մեջ կողմնորոշման ձեռք բերում, համրանքի կատարում, թվերի ընկալում և ճանաչում տասի սահմաններում։

Վերլուծություն՝

Սեղանին դիր վեց քառակուսի և վեց շրջան։ Ո՞ր պատկերներն են շատ, /6-ն են/ ։Ապացուցիր պատասխանդ, /քառակուսիների վրա դնել շրջանները կամ մի պատկերը մոտեցնել մյուսին, գծիկով միացնելով՝ զույգեր կազմել։Հաշվել, երկու դեպքում էլ կստացվի, որ 6-ը հավասար է 6-ի։ Առարկաների խմբերը հավասար են, եթե կազմված են միևնույն քանակի, նույն հավասարության, բարձրության, լայնության առարկաներից և նշանակվում են հավասարման նշանով։ Նշաններն ուսուցանելիս չպետք է սահմանափակվել վարժությունների կատարմամբ։ Անհրաժեշտ է ստեղծել կենցաղային և խաղային տարբեր իրավիճակներ, որոնք երեխայից կպահանջեն հաշվելու հմտությունների կիրառում։ Նախորդ և հաջորդ թվերի գուշակումն իրականացրեք խաղային գործունեությամբ։ Միացրու ձեռքերիդ ափերը դաստակի մոտ և բացված ափով ցույց տուր փոքր չափը։ Դու ինքդ կարող ես քո ձեռքով պատրաստել բոլոր նշանները։ Վերցրու թուղթը և երկու կարճ զոլակ կտրիր, դրանք կարող են քեզ ծառայել որպես՝ հավասար, անհավասար, մեծ, փոքր նշաններ։ Երբ փոխվում է առարկաների քանակը, այն կարող է շատ կամ քիչ լինել, երեխաների ուշադրությունը հրավիրեք այն բանին, որ առանց  զույգի մնացած առարկաները ցույց են տալիս ոչ միայն, թե ո՞րն է տվյալ թվից մեծ, այլև ո՞ր թիվն է մեծ և որքանո՞վ է մեծ։ Հրաժեշտ տալով համեմատման նշաններին՝ Սևականջիկը ուրախ քայլերով հասավ գումարման և հանման թվաբանական գործողության նշաններին։ Գումարել՝ նշանակում է միացնել առարկաների մասերը /խմբերը/ ամբողջի մեջ։ Սեղանին դրված է երկու կարմիր և մեկ կանաչ մատիտ։ Ես քեզ հրահանգ եմ տալիս՝ միացրու դրանք։ Ի՞նչ ստացար /ամբողջ/։  Այդպիսի հարցերով ամփոփիր և սովորեցրու։ Քանի որ երեխաները տարբեր են, կարող են գտնվել տարբեր զարգացման փուլերում, նրանք կարող են օգտվել խնդրի լուծման տարբեր եղանակներից՝ դիտել նկարը, նկարել խնդիրը, լսել պատմությունը։ Խնդիրների սյուժե կարելի է գտնել շրջակա միջավայրից։ Խնդիր լուծելիս երեխայի ընկալման համար ամենադժվարը /ամբողջի/ և /մասի/ հարաբերակցության պատկերացումն է։ Յուրաքանչյուր չափ մի դեպքում կարող է ամբողջ լինել, մի դեպքում՝ մաս։ Ծանոթացրեք երեխային խնդրի կառուցվածքին՝ պայման, հարց, լուծում, պատասխան։ Հաշվելիս երեխան կարող է օգտվել՝ հաշվեձողիկներից։ Սովորեցրե՛ք մտածել, իմաստավորել բովանդակությունը, պատկերացնել թե ի՞նչ է կատարվում պատմության մեջ, որը խնդիր է դարձել, պատասխանել հարցերին և հարցեր տալ, որքա՞ն եղավ։  Հանել՝ նշանակում է առարկանեերի խմբից հեռացնել մի մասը և գտնել մնացած մասը։ Երեխան պետք է մասնակցի խնդրի ստեղծմանը և վերջնական արդյունքում սովորել վերջնական դատողություն անել, այդպիսով կկարողանա լուծել մի գործողությամբ ցանկացած տեսակի խնդիր, կտիրապետի թվաբանական խնդրի իմաստի հասկացությանը, որտեղ ընդգրկված է մասի և ամբողջի հարաբերակցությունը։ Ըմբռնումն ավելի արագ կնթանա, եթե խնդիրը ստեղծելիս համագործակցեն զույգ երեխա՝ ձեռքի տակ ունենալով խաղանյութ։ Օրինակ՝ մեկը վերցնի երկու ձվիկ, մյուսը երեք և միացնելով իրար կստացվի՝ ամբողջ։ Խնդիր լուծել նշանակում է լավ իմանալ տվյալ թվի կազմության բոլոր տարբերակները, տիրապետել ինչպես ուղիղ, այնպես էլ ետընթաց կարգով հաշվին և հարևան թվերի միջև հարաբերությանը։ Թվին մեկ գումարել նշանակում է անվանել հաջորդ թիվը։ Գործնականորեն թվային հարաբերությունների և կապի հաստատումը կարելի է ամրապնդել զբոսանքի ընթացքում՝ բնական և անմիջական ձևով։ Մաթեմատիկական խնդիրների ուսուցման գործընթացում հատուկ տեղ է գրավում խնդրի ձևակերպումը՝ հեքիաթի, փոքրի պատմության, ուրախ պատմվածքի ձևով։ Շատ խնդիրներում մաթեմատիկան ի սկզբանե գտնվում է հետքիաթի անվանման մեջ ինչպես <<Երեք խոզուկների հեքիաթը>> ։ Այստեղ շատ կարևոր է երեխայի լսելու, կողմնորոշվելու, հարցերին պատասխանելու կարողությունը։ Խմբային աշխատանքի ընթացքում նպատակահարմար է կիրառել ֆիզկուլտդաթարները, որոնք թեմատիկորեն պետք է կապված լինեն ուսհանձնարարությանը։ Ուրախ ոտանավորները և հաշվեքառյակները ցանկալի է սովորեցնել վաղօրոք, այն կարելի է օգտագործել օրվա ընթացքում լարվածությունը հանելու համար։ Խնդրի մասին հասկացությունը կամ խնդրի լուծումը երեխաներից պահանջում է փոխկապակցված իրադարձությունների շղթայի պատկերացում։ Աստիճանաբար աճում է առանձին հանձնարարությունների ծավալը, դրանք կարող են լինել համալիր և զանազան միջոցներով զուգակցված, օրինակ՝ խաղի համար նյութ ստեղծի՛ր, լրացրո՛ւ նկարը, զարդանախշի՛ր և այլ առաջադրանքներ։ Կատարելով դրանք երեխաները պետք է կողմնորոշվեն հատկանիշների տարբերման, քանակային գործողություններ կատարելու մեջ։ Մեծ ուշադրություն դարձրեք երեխայի արդյունավետ հաղորդակցմանը, մտքերի ազատ արտահայտմանը։ Հնարավորություն տվեք ազատ տեղաշարժվել խմբասենյակում՝ մոտենալ խաղալիքներին, պահարանին, կառուցողական նյութին։ Մի շտապեք անցնել հաջորդ թվին մինչև չհամոզվեք, որ երեխան նախորդը լավ է յուրացրել, կարողանում է անվանել ստացման բոլոր դեպքերը, հիշում է այն նշանակող թվանշանը և նրա հարևաններին։

Յոթ թիվն ու թվանշանը

Սևականջիկը եկավ հասավ յոթ թվանշանին։ Երեխաներին տվեք տարբեր հարցեր, որպեսզի ավելի լավ ամրապնդվի թվանշանի բոլոր հասկացությունները։ Հաշվի՛ր ամիսները՝ սկսած հունվարից մինչև յոթերորդը։ Հայկական տոներից մեկը համբարձման տոնն է։ Այդ գիշեր աղջիկները յոթ աղբյուրից ջուր են գողանում, որ վիճակ հանեն։ Նրանք ջուրը լցնում են կժերի մեջ, իսկ տղաները գալիս են խլել նրանց կժերից մեկը։ Աղջիկները վիճակ են գցում կժի մեջ և երգում են՝ յոթ թվանշանի մասին երգը։ Իսկ որտե՞ղ ես հանդիպել յոթ թվանշանը։ Գիտե՞ս, որ յոթ թիվը ամենաերջանիկ և ուրախ թիվն է, քանի որ հեքիաթներից շատերը սկսվում են՝ յոթ ծովից այն կողմ, յոթ սարերից դենը լինում է և այլն։ Օրինակ՝ ծիածանը ունի իր մշտական գույների նախշը, որոնք հաջորդում են միմյանց։ Սևականջը առաջին անգամ էր տեսել ծիածանը և փորձում էր հաշվել նրա գույները։ Մատիտների տուփից գտի՛ր ծիածանի գույներին համապատասխան գույները և ըստ հերթականությամբ դասավորիր իրար կողք կամ ներկիր։ Օգնեք երեխաներին շրջապատում գտնել և հաշվել ցանկացած յոթ թվանշանից բաղկացած իրեր, խմբեր և ասել, որ յուրաքանչյուր յոթ առարկա նշվում և անվանվում է յոթ թվանշանով։ Երբ առարկաների խմբին ավելացնում ենք մեկ, պետք է անվանենք այդ թվի հաջորդ թիվը, եթե պակասեցնում ենք ապա նախորդ թիվը։ Աշխատանքի անհաժեշտ պայման է բարյացակամ մթնոլորտի ստեղծումը՝ յուրաքանչյուր երեխայի համար հաջողության հասնելու իրավիճակ՝ նրանց ուժերին հավատալով, որը անհրաժեշտ է ոչ միայն ճանաչողական զարգացման, այլև հուզական հուզական բարեկեցության ապահովման և հոգեֆիզիկական վիճակի բարելավման համար։ Այսպիսի խնդիրները պարզ են և հեշտ, և երեխաները ճանաչելով այդ տիպը և հիշելով լուծման եղանակը, արագ են հաղթահարում այն։ Նման մոտեցումը տանում է նրան, որ նրանք ընտելանում են տիպային խնդիրներին, որտեղ գործողությունները հաջորդաբար են զարգանում։ Սակայն գործնականում երեխաների մոտ լուրջ դժվարություններ են առաջանում ոչ տիպային խնդիրներ լուծելիս, որտեղ գործողություն նշանակող բառեր չկան, պահանջը արտահայտված է պատմողական նախադասությամբ՝ փոփոխված է տեքստը։

 Ութ թիվն ու թվանշանը

Ութը հարազատ է մեզ և մեր մայրիկներին, քանի որ Մարտի ութին մայրիկների տոնն է։ Երկու ձեռքերիդ վրա հաշվիր ութ թվանշանը և ձեռքերիդ մատների դասավորությունը փոխիր հաշվելիս։ Շատ օգտակար են ստեղծագործական բնույթի հանձնարարությունները՝ ինչ-որ բան մտածել, գլխի ընկնել, նման իրավիճակները ընտնել, լուծումը գտնել։ Երեխայի ուսուցման ընթացքում կարևոր են բառային ցուցմունքները, բանավոր վարժությունները, բառախաղերը։ Վերլուծելով աշխատանքները՝ մեծահասակը որոշում է երեխաների ունակությունների մակարդակը, ապա պարզեցնում կամ բարդացնում վարժությունը։ Երկնքում երևաց չորս զույգ թռչունների երամը, քանի՞ թռչուն էր թռչում։ Վարդանը փնտրում էր ընկերներին, որոնք թաքնվել էին տարբեր տեղերում։ Դարպասի ետևում երևաց ութը ոտք, Քանի՞ երեխա կար այնտեղ։ Սեղանին դրված էր ութ ձու, կատուն թռավ սեղանին և թվերի ուղիղ կեսը ընկավ կոտրվեց։ Քանի՞ ձու մնաց սեղանին։

Ինը թիվն ու թվանշանը

Ո՞ր ժամն է ցույց տալիս ժամացույցը, ո՞րն է տարվա իններորդ ամիսը, տարվա ո՞ր եղանակն է սկսվում այդ ամսվանից։ Հիմնական պատկերացումները տրվում են խաղային կերպարների միջոցով։ Ուշադրություն դարձրեք, որ դրանք լինեն ոչ միայն զվարճալի այլ՝ նաև ուսուցողական և բովանդակալից։ Նրանք վերացական աշխարհի բնակիչներն ու ներկայացուցիչներն են, ուր ընդգրկում են երեխաներին, նրանք պատմում են իրենց մասին տեղեկություն են տալիս իրական աշխարհի վերաբերյալ։ Սովորեցրե՛ք երեխային ինքնուրույն գործողություններ կատարել, կարողանալ գտնել և ուղղել ինչպես իր, այնպես էլ ընկերոջ սխալը։ Եթե խմբերը տեղերով փոխվում են, արդյունքը չի փոխվում։ Անհրաժեշտ է նպատակաուղված աշխատանք տանել դեպի երեխաների ստեղծագործական ունակությունների բացահայտումը։ Երեխաները ոչ միայն հաշվում են առարկաների քանակը, համեմատում և հետազոտում են զանազան մաթեմատիկական տարրերը, այլև հորինում են թվերի, երկրաչափական պատկերների, թվանշանների մասին կերպարներ։ Երեխաները շատ են սիրում գուշակել մտքում պահած թիվը։ Օրինակ՝ մտածեք մեկից ինը սահմանում որևէ թիվ։ Թիվ եմ պահել չորսից մեծ, վեցից փոքր, ո՞ր թիվն է։  Հետո տեղերով փոխվեք։

Զրո թվանշանը

Արի ծանոթանանք, զրոյի համար էլ նշան կա /0/։  Շուրջդ գտիր այնպիսի առարկաներ որոնք նման են զրոյին։ Արդյունավետ միջոց է մաթեմատիկական բովանդակությամբ նյութի թատերականացումը։ Կարելի է կազմել տարբեր առաջադրանքներ, հարցեր, հեքիաթներ, որոնց միջոցով երեխան կյուրացնի 0-ի հետ կապված բոլոր պատկերացումները։

https://mskh-my.sharepoint.com/personal/t_bleyan_mskh_am/_layouts/15/onedrive.aspx?id=%2Fpersonal%2Ft%5Fbleyan%5Fmskh%5Fam%2FDocuments%2FAttachments%2F%E2%80%AF%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A4%D5%BA%D6%80%D5%B8%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%20%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%2C%E2%80%AF%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%E2%80%AF%D5%A4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84%2Epdf&parent=%2Fpersonal%2Ft%5Fbleyan%5Fmskh%5Fam%2FDocuments%2FAttachments&ct=1682482245846&or=OWA%2DNT&cid=beaa30cf%2D2d95%2D471e%2D8cab%2D31f0e4b7c399&ga=1

 ՀԱՄԵՄԱՏՈՒԹՅԱՆ ՆՇԱՆՆԵՐԸ 

հավասար և անհավասար

Քանակ եվ հաշիվ

Խորհուրդ դաստիարակներին և ծնողներին

Սովորեցնել երեխաներին տիրապետել տարրական մաթեմատիկանան պատկերացումներին Երեխաները պետք է իմանան առաջին տասնյակի թվերի հերթականությունը։ Հասկանան <<որքա՞ն>>, <<քանի՞>> հարցերը իրենց իմաստներով։ Կարողաանան թվերը հաշվել ուղիղ և հետընթաց կարգով։ Տարբերեն յուրաքանչյուր թվի նախորդը և հաջորդը, սովորեն տասի սահմանում թվի կազմությունը, սովորեն կազմել և լուծել պարզ թվաբանական խնդիրներ, սովորեն տարբերել և կարդալ տպագիր և ձեռագիր թվանշանները, ճանաչեն գումարման և հանման գործողությունները և նրանց նշանները։ Սովորեն դասավորել թվերը աճման և նվազման կարգով։Սովորեն հասկանալ, կրկնօրինակել  և նկատել օրինաչափություններ։ Սովորեն առաջարկված նկարներից կամ առարկաներից առանձնացնել ավելորդը, սովորեն գտնել առարկաների, կենդանիների և այլոնց նմանություններն ու տարբերությունները։ Երեխաներին տալ հետաքրքրաշարժ և տրամաբանական բնույթի հանձնարարություններ՝ փոքր շարժունակություն պահանջող մաթեմատիկական լոտոներ, դոմինոներ, գլուխկոտրուկներ։

Մեկ թիվն ու թվանշանը

<<Ես Մեկ թիվն եմ, թվերի առաջնորդն եմ, ես և ինձ հաջորդող թվերը կպատմենք մեր երկրի մասին։ Ինձ ճանաչելը շատ հեշտ է, ես երկար հասակ ունեմ և մի մեծ քիթ։ Հիմա շուտասելուկ եմ առաջարկում մեկ թվի մասին։

Արագիլը ճահճում կանգնած մի գորտ տեսավ և զարմացավ,

Արձանի պես քարացավ և մեկ թվին նույնացավ։

Աշխարհի հետ ծնվել է, աշխարհի հետ մեծացել

Բայց երեսուն օրից դեն մինչև հիմա չի անցել։ /արև/

Երեխաներին ասել, որ առարկաների քանակը կարելի է իմանալ ոչ միայն հաշվելով դրանք, այլ նայելով թվանշանին։ Երեխաներին տալ շատ հարցեր և զրույցի վերածել։ Ո՞րն է շաբաթվա առաջին օրը։ Ո՞րն է տարվա առաջին ամիսը։ Ո՞րն է անվանդ առաջին տառը։ Ի՞նչ  կարևոր իրադարձություններ են լինում տարին մեկ անգամ։ Հայտարարե՛ք <<մեկ թվանշանի գեղեցկության մրցույթ>>։ Երեխաներից յուրաքանչյուրը ստեղծում է իր պատկերացրած մեկը, ապա պատկերում է որևէ առարկա։ Մեկ թվանշանը կարող են զարդանախշել երկրաչափական փատկերների, ծաղկաթերթերի, գծանախշերի միջոցով։ Կարող են ստանալ տարբեր նյութերից, փայտիկներից, մետաղալարից, ուլունքներից, գունավոր թելերից և այլնից։ Մաթեմատիկական հեքիաթները կարող եք օգտագործել մեկ թիվն ու թվանշանը սովորեցնելու համար, ու ոչ միայն մեկ թիվը։

Երկու թիվն ու թվանշանը, կարգային հաշվի տարրեր

<<Իմ անունը Երկուս է, ես նույնպես բնակվում եմ մաթեմատիկական երկրում, իմ նախորդ թիվը Մեկն է։ Գուշակի՛ր իմ հանելուկը՝ <<Ես և՛ թիվ եմ, և՛ կարապ ունեմ վզիկ ես բարակ>>։ Տվեք շատ հարցեր։ Ո՞րն է շաբաթվա երկրորդ օրը։ Ո՞րն է տարվա երկրորդ ամիսը։ Ի՞նչն է վաճառվում զույգով։ Ո՞րն է քո անվան երկրորդ տառը։

Խաղ <<Շարունակիր նախադասությունը>>՝ մարդն ունի երկու հմուտ ․․․ /ձեռքեր/ և ամեն աշխատանք կատարում է երկու ․․․ , շրջակա աշխարհը տեսնում է երկու ․․․ , շրջապատի ձայները լսում է երկու ․․․ ։

Ամեն թվի ստացումը ուսուցանելիս պետք է նախապատրաստել երեխաներին՝ հասկանալու բնական շարքի հիմնական սկզբունքը, որ յուրաքանչյուր հաջորդ թիվ մեկ միավորով մեծ է նախորդից, կամ փոքր՝ հաջորդից։ Առաջարկե՛ք երեխաներին վերցնել մեկ առարկա, կողքին ավելացնելով ևս մեկը՝ բացատրե՛ք, որ այդպես է ստացվում հաջորդ թիվը։ Յուրաքանչյուր թիվ նշանակում է առարկաների որոշակի քանակ։ Ամեն թվի հետ կապված անհրաժեշտ է անցկացնել մի քանի պարապմունք։ Շատ կարևոր է, որ երեխաների գիտակցության մեջ ամեն թիվ կապվի հետաքրքիր և վառ պատկերների և կերպարների հետ։ Կենդանի շունչ հաղորդել այն ամենին, ինչի մասին խոսում եք երեխաների հետ։ Երեխաների առջև դրեք երկու մեքենա և մեկ տիկնիկ։ Տվե՛ք հարցեր և առաջարկեք հաշվել կամ, որ թվանշանը կդնեն մեքենաների և տիկնիկի կողքին։ Համեմատե՛ք և հարցրե՛ք երկո՞ւսն է շատ թե՞ մեկը։ Առարկաների քանակը համեմատելու նպատակով օգտագործեք տարբեր իրավիճակներ՝ ցույց տալով, թվի անկախ լինելը առարկաների մեծությունից, ձվից, չափից, գույնից և գրաված տարածությունից։ Եթե երեխայի մոտ կորել է հետաքրքրությունը, անհրաժեշտ է դաթար տալ կամ նրա համար կարևոր շարժառիթ գտնել։ Օրինակ՝ <<Աքաղաղը կտխրի, եթե նրա թևերից մեկը չհաշվես,  չէ՞ որ նրա վրա բակում կծիծաղեն։ Հաճախ երեխաներին ամեն ինչը դիմեք խնդրանքով։ Մանկական անկյունում թվանշանների համար տեղ գտեք և փակցրեք պատին։ Եթե երեխան սիրում է կտրատել, նրան հին օրացույց տվեք։ Ամեն տեղ թվեր տեսնելով երեխան ավելի շուտ կմտապահի սովորածը և կտպավորվի նրա ուղեղում։ Ուսուցման հիմնական ձևը խաղն է, քանի որ այն երեխաների բնական վիճակն է։ Երեխան մտավոր ունակություն է ցուցաբերում, երբ նյութի մեջ ընդգրկված են խաղային տարրեր։ Երեխաներին հնարավորություն տվեք նյութը յուրացնել անհատական զարգացման տեմպով և միաժամանակ ստեղծեք այն ուսուցման միջավայրը, որին նա ձգտում է։ Վերլուծելով երեխայի կատարած աշխատանքը, որոշել նրա ունակությունների մակարդակը։ Կարգավորել նրա թույլ և ուժեղ կողմերը, բարդացնելով կամ պարզեցնելով առաջադրանք-խաղերը։ Երեխաները շատ են սիրում գրավիչ խնդիրներ, հարցեր որոնք դրդում են մտածել։ Օրինակ՝ մաթեմատիկական շարժախաղերը, հանելուկները, ասացվացքները, համրանքախաղերն ու համրանքով ոտանավորները։

Երեք թիվն ու թվանշանը, կարգային հաշվի տարրեր

Օրերի ամիսների հետ կապված հարցեր տվեք երեխաներին, որոնք վերաբերվում են երեքին։ Օրինակ՝ <<Անվանիր ամիսները հունվարից սկսած մինչև մարտ>>։Վարժությունների միջոցով ձևավորեք այնպիսի հարաբերությունների հասկացություններ, ինչպիսիք են՝ << շատ է քան․․․ , շատ է ․․․ այսքանով, քիչ է՝ քան ․․․ և այլն՝ կապված բնական թվերի հասկացության աստիճանական ձևավորման և հաշվումների հետ։ Այս հարաբերությունների բացահայտումը իրագործվում է տարբեր բազմությունների ըմբռնման շուրջ տարվող նպատակաուղղված աշխատանքի ընթացքում։ Արդյունավետ է սովորեցնել հաշվել զգայարանների միջոցով / ձայները, շարժումները և այլնի օգնությամբ։ Ո՞րն է այն երկրաչափական պատկերը, որը ունի երեք կողմ, երեք անկյուն, երեք գագաթ՝ նման հարցեր շատ տվեք երեխաներին։ Երեխաներին սովորեցրեք՝ ամեն աստիճան բարձրացնելիս բարձրաձայն հաշվել։ Ի՞նչ անել եթե երեխան չի ցանկանում թվանշաները հիշել և հետաքրքրված չէ թվերով։ Նա չի ցանկանում, որովհետև իր համար դրա կարևորությունը չի զգացել։ Կարելի է երեխայի ուշադրությունը հրավիրել բնակարանի համարին, տատիկի հեռախոսին, հեռուստաալիքի կոճակին։ Հարցրեք նրան, այս համարի երթուղիով կարելի՞ է հասնել մինչև տուն։ Որպեսզի երեխաներին հետաքրքրեն առաջադրանքները, օգտագործեք բազմատեսակ հաշվենյութ՝ կոճակ, խխունջ, կաղին, կոն և այլ իրեր։ Երեք լեգո միացրու իրար և կառուցիր աշտարակ։ Նույն բարձրության ևս մեկ  աշտարակ կառուցիր։ Քանի՞ լեգո օգտագործեցիր։ Այժմ այնպես արա, որ աշտարակների բարձրությունները տարբեր լինեն, պատմիր ի՞նչ ստացվեց․․․

Չորս թիվն ու թվանշանը, կարգային հաշվի տարրեր

Պատմել տարվա եղանակների մասին, սովորեցնել և հարցնել դրանց անվանումները և խաղեր կազմակերպել դրանց վերաբերյալ։ Ո՞ր երկրաչափական պատկերը չորս կողմ ունի։ Չորսը երեքի հաջորդ թիվն է՝ և մեծ է մեկով։ Մեկից տաս թվանշանների միջից առանձնացնել ցանոթ թվերը և հերթականությամբ դասավորել։ Թվերը դասավորել աճման և նվազման կարգով։ Կազմել և ստեղծել նախորդ թվերի նույնությամբ իրականցվող խաղեր, հարցեր, վարժություններ և այլն։ Արի՛ խաղանք։ Ես կենդանիների անուններ կասեմ, իսկ դու յուրաքանչյուր անվան համապատասխան մի հաշվեփայտիկ դիր՝ կով, այծ, ուլ, ձի։ Քանի՞ կենդանի անվանեցի։ Քանի՞ փայտիկ դրեցիր սեղանին՝ և քանի՞ ոտք ունեն դրանցից յուաքանչյուր կենդանի։ Հաշվիր՛ քանի մկնիկ է պատկերված քարտին /3—ը/ , այդքան մատիկ ծալիր։ Նկարներից ևս մեկը ընտրիր և փակցրու մյուսների կողքին։ Այժմ կմները որքա՞ն եղան /4-ը/։ Այժմ 4 մկնիկի կողքին դիր 4 թվանշանը։ Սև ականջը տեսավ տարվա եղանակների չորս նկարները, ժպտաց և մի դեպք պատմեց։ Գարնան մի գեղեցիկ օր, նա դուրս էր եկել բակ, թավալվել թավիշ կանաչի մեջ․ հոտոտել ծաղիկները, մագլցել նորաբողբոջ ծառի վրա և զմայլվել բնության գեղեցկությամբ, ու աշխարհը դարձել էր շատ բարի ու ջերմ, ինչպես մայրիկի գիրկը։ Նա վազել էր իր մայրիկի մոտ և ասել ․ <<Մայրի՛կ ի՜նչ լավն է գարունը, երանի միշտ գարուն լինի>>։ Հետո եկել էր ամառը։ Սևականջը տարվել էր ամռան զվարճալիքներով։ Իսկ երբ աշունն իր գույներով հյուրընկալել աշխարհը, դարձնելով գունավոր հեքիաթ, Սևականջը երազել էր, որ միշտ աշուն լինի։ Ձմռան ճերմակ հեքիաթն ու փափուկ ձյան մեջ թավալվերը նրան ստիպել էին միայն երազել ձմռան մասին։ Սակայն նա վերջում էր հասկացել, որ տարին սիրուն է իր չորս եղանակներով՝ գարուն, ամառ, աշուն, ձմեռ։

Հինգ թիվն ու թվանշանը, կարգային հաշվի տարրեր

Անհրաժեշտ է հաշիվ սովորելու առաջին փուլում փայտիկներ տալ երեխային, չվախենալով որ նա դրանց կնտելանա։ Սովորելով հաշվել՝ նա ինքը կհրաժարվի դրանցից։ Մաթեմատիկական առաջադրանքերը պահանջում են խաղային շարժառիթների կիրառում։ Իսկ դիդակտիկ խաղերը նպաստում են ոչ միայն երեխաների գիտելիքների յուրացմանը, այլև իմացական հետաքրքրությունների, հաղորդակցման ունակությունների զարգացմանը։ Սովորեցնել շատ խաղալիքներից վերցնել պահանջված քանակը։ Օրինակ երեխայի առաջ մրգաման դրեք և առաջարկեք շատ սալորներից վերցնել հինգը։ Յուրաքանչյուր անգամ փոխե՛ք խաղանյութը, որը կօգնի երեխային ավելի լավ ըմբռնել  թվի ստացումը։ Ստեղծեք միջավայր, որ երեխան մասնակցի որոնողական գործընթացներին։ Սովորեցրեք, որ կարելի է հաշվել սկսել ցանկացած ուղղությամբ, ցանկացած առարկայից։ Յուրաքանչյուր հաջորդ թվի ստացման ժամանակ կարևոր է իմանալ, թե ինչպե՞ս են ստացվել նախորդ թվերը։ Վերցրու՛ քանոնը և մատդ դիր 1 թվանշանի վրա, հերթով շարժվի՛ր դեպի աջ։ Յուրաքանչյուր թվանշանի մոտ կանգնիր և կարդա։ Քանի՞ անգամ մատդ շարժեցիր մինչև 5 թվանշան հասնելը։ Թվային շարքում ո՞րն էր առաջինը, երկրորդը, երրորդը և այդպես շարունակ։ Որքանո՞վ է հաջորդ ստացված թիվը մեծ նախորդից։ Հարաբերությունները միշտ պետք է հանդես գան մեկը մյուսի հետ կապի մեջ։ Եփե շարքերից մեկում ավելորդ առարկա կա, ապա մյուսում պակաս է։ Հավասարեցումը կատարվում է երկու ձևով՝ կամ մյուսից ենք պակասեցնում, կամ մյուսում ավելացնում։ Երեխան պետք է սովորի համադրման ձևերը, ոչ միայն ստանա, << անհավասարությունից հավասարություն>> այլև հակառակը՝  <<հավասարությունից անհավասարություն>>։ Երեխայի առջև երկու շարքով կոնֆետներ դրեք․ մի շարքում իրարից մոտ հեռավորությամբ՝ հինգ, մյուսում ՝ իրարից նկատելի հեռավորությամբ չորս։ Առաջարկե՛ք համեմատել, որտեղ է շատ, որտեղ՝ քիչ։ Հիմնականում չհաշվելով առարկաները, երեխաները ցույց են տալիս և ասում, որ շատը երկար շարքում է։ Անհրաժեշտ է սովորեցնել, որ առարկաների քանակը պետք է որոշել միայն համրանքից հետո։ Որոշ հարցադրումներ կատարելուց և  բացատրելուց հետո՝ երեխան պետք տարբերի և հաշվելով ցույց տա՝ որտեղ է շատ՝ որտեղ քիչ, անկախ գույնից, ձևից և չափից։

Կարգային հաշիվ

Պատկերացում տալ կարգային հաշվի և նրա նշանակության մասին։ Կարգային և քանակական թվի համադրությունը թույլ է տալիս ավելի պարզորոշ դարձնել թվի կարգային նշանակությունը։ Երբ ուզում ենք իմանալ, թե քանի՞ առարկա կա հաշվում ենք 1, 2 ,3 ,4 ,5 ․․․, այսինքն գտնում ենք որքա՞ն /քանի՞/ հարցի պատասխանը, իսկ մյուսների մեջ առարկայի տեղը գտնելու համար, հաշվում ենք այլ կերպ։ Ո՞ր, ո՞րերորդն  է հարցերին պատասխանելիս հաշվում ենք՝ առաջին, երկրորդ, երրորդ․․․։ Յուրաքանչյուր կարգային թվին համապատասխանում է միայն մեկ առարկա։ Սեղանին դի՛ր երկու տիկնիկ, այնպես, որ մեկը կանգնի մյուսի ետևից։ Այն տիկնիկը, որը կանգնած է առջևում, կոչվում է՝ առաջին, իսկ որը կանգնած է ետևում՝ երկրորդ։ Առարկաները հաշվելիս ցանկալի է, որ  երեխան մատով դրանք ցույց տա, տեղաշարժի։

Խաղ <<Գնացք>>։ Իրար ետևից 5 աթոռ դրե՛ք։ Դրանք անվանենք <<վագոններ>>, իսկ մեծ աթոռը՝ <<շոգեքարշ>>։ Երաժշտության տակ երեխաները շարժվում են, ազդանշանը լսելուց հետո ով հասցնում է նստում է վագոնի մեջ։ Մյուները պատասխանում են հարցերին՝ թե ո՞վ ո՞ր <<վագոնում>> է երթևեկում, սկսում են հաշվել <<շոգեքարշից>> հետո՝ ըստ կարգային հաշվի։ Նկարի՛ր հինգ տարբեր գույնի և չափի շրջան։ Այնպես արա, որ չորրորդը լինի դեղին, նախավերջինը՝ կապույտ, առաջինը՝ ամենամեծը, երրորդը՝ սպիտակ, վերջինը՝ սև։

Արի խաղանք <<Թաքնված կոնֆետ>> խաղը։ Թղթե հինգ բաժակների վրա աճող կարգով թվանշաններ են գրված։ Խնդրենք, որ երեխան փակի աչքերը։ Բաժակները շրջեք հակառակ կողմով, որի ընթացքում կոնֆետը / մի փոքր իր/  դրեք բաժակներից մեկի տակ։ Բացելով աչքերը՝ երեխան պետք է գուշակի թե, ո՞րերորդ բաժակի տակ է կոնֆետը։ Մեր շենքը հինգ հարկանի է, մենք ապրում ենք՝ երկրորդ հարկում, ապա մեր հարևանները ո՞ր հարկերում են ապրում։

Խաղ <<Իմ համարը>>։ Առաջարկեք, որպեսզի հինգ երեխա կանգնեն կողք կողքի, հաշվեն միմյանց և ասեն իրենց ընդհանուր թիվը։ Հետո՝ անվանեն իրենց կարգային համարը։ Յուրաքանչյուր տեղում կանգնած երեխայի համար մի առաջադրանք մտածեք։ Օրինակ՝ երկրորդը թող դուրս գա սենյակից, առաջինը պտտվի իր շուրջը, չորրորդը մի քայլ ետ գնա, հինգերորդն՝ մի շարժում կատարի, երրորդը՝ նստի։

Թվի Կազմություն

Թվերը հիշելու կարողությունը դեռ թվերի մասին իմացություն չէ։ Երեխան պետք է յուրացնի թվերի քանակային կազմը։ Օրինակ․ 5- ը դա 5 միավոր է 1 և 4 գումարից, 5-ը կարելի է ստանալ 2-ի և 3-ի գումարից, կամ  3-ի և 2-ի գումարից։ Թվերի անվանումները հիշելուց հետո, օգտակար է, որ ուշադրություն դարձնեք առարկաների խմբի քանակային կազմի փոփոխության վրա՝ շրջանակների մեջ վերցնելով հաշված երկու փոքր խմբերը /4 և 1,  3 և 2/ ։ Հետևեք, որ թիվը ընկալվի ամբողջությամբ։ Սեղանին 5 փայտիկ դի՛ր, դրանցից 2 փակիր ձեռքիդ ափով։ Քանի՞սը բաց մնաց։ Քանի՞սը փակեցիր։ Քանի՞ խմբի բաժանեցիր։ Այժմ 5  թիվն ստացիր այլ տարբերակով՝ փայտիկները բաժանի՛ր այլ խմբերի։

Ամբողջի բաժանումը հավասար մասերի

Ցո՛ւյց տվեք երեխային, որ որոշ առարկաներ կարելի է, երբեմն էլ պետք է բաժանել մասերի։ Սկզբում ձեր օգնությամբ, հետո՝ ինքնուրույն երեխան պետք է սովորի առարկան բաժանել հավասար մասերի։ Բացատրեք, որ նույն ձևով՝ մասերի բաժանելով, կարելի է ծալել ժապավենը, պարանը, կոշիկի կապը, կտրել հացը, միրգը և այլն։ Առաջարկե՛ք երեխային ափսեն դնել թղթի վրա և մեծի օգնությամբ եզրագծել։ Ստացված շրջանները նկարազարդել <<պիցցայի>> տեսքով, ապա դրանցից մեկը կտրել երկու հավասար, ապա երկու անհավասար մասերի։ Մասերը դնել իրար վրա և նշել, որ երկու մասերից մեկը մյուսի կեսը կարելի է անվանել միայն այն դեպքում, երբ մասերը հավասար են։ Անհրաժեշտ է երեխային սովորեցնել, որ հավասար մասերը ստանալու  համար պետք է առարկան ճիշտ հավասարությամբ չափել կամ ծալել ապա կտրել։ Մասերի հավասարությունը ստուգվում է իրար վրա տեղադրելու միջոցով։ Ծիրանը բաժանի՛ր 2 հավասար մասի։ Մասերից մեկը վերցրո՛ւ քեզ, մյուսը տո՛ւր ինձ։ Դրանք չափսերով ինչպիսի՞ մասեր էին։

Օրինաչափություն

Սովորեցնել երեխաներին պարզ օրինաչափություններ, համակարգ փնտրել շրջակա աշխարհի առարկաների և երևույթների մեջ՝ բակում, փողոցում, խոհանոցում։ Կարողանալ բացահայտել տարրական տրամաբանական կապեր։ Որոնի՛ր և գտի՛ր օրինաչափություններ, որոնք կարող են լինել հագուստի, զարդերի, գորգի, կահույքի, սպասքի նախշազարդերում։ Բնության մեջ գույների՝ կենդանիների մորթու և փետուրների, ծաղիկների, ծիածանի, շենքերի կառույցներում, թվանշանների բնական շարքի, ժամացույցի թվերի դասավորության և այլ ․․․։

Վերցրո՛ւ տարբեր գույնի փայտիկ և ցանկապատ կառուցիր։ Այնպես արա, որ փայտիկների գույները իրար հաջորդեն, օրինակ՝ կապույտ, կարմիր, կապույտ։ Գտի՛ր քո տարբերակը և ստեղծիր քո մտածած օրինաչափությունը։ Եթե երեխան դժվարանում է կրկնօրինակել, օրինաչափություն գտնել, համագործակցելով նրա հետ, սեղանին դասավորեք երկրաչափական պատկերներ։ Դուք դրե՛ք երկու եռանկյունի, իսկ նա՝ մեկ շրջան։ Բացատրե՛ք, որ այս օրինաչափությունը ունի երկու եռանկյուն և մեկ շրջան։ Կարևոր է, որ երեխան սովորի համեմատել առարկաները, վերլուծել և ինքնուրույն դատողություն անել։ Մաթեմատիկական գործունեության հետազոտությունը կարող է անցկացվել ոչ միայն մաթեմատիկայի, այլև ինտեգրված տիպի պարապմունքների ընթացքում։ Հաշվի առնելով մաթմատիկայի ցուցանիշները, դաստիարակը կարող է ինքը որոշել թե, որ ծրագրային նյութը կարող է սահմանափակել կամ այլ ձևով կազմակերպել։ Որպեսզի թեմաները յուրացվեն, անհրաժեշտ է մշակել մի քանի փոխկապակցված պարապմունքներ ոչ մեծ ընդմիջումներով։ Արդյունքին հասնելու համար կարևոր է ձևավորել երեխաների ինքնագնահատման կարողությունները։

Վեց թիվն ու թվանշանը

Ո՞ր ժամն է ցույց տալիս ժամացույցը։ Այդ ժամին ինչո՞վ ես զբաղված, պատմի՛ր։ Ո՞րն է շաբաթվա վեցերորդ օրը։ Ո՞րն է տարվա վեցերորդ ամիսը և նմանատիպ այլ հարցերի միջոցով սովորեցրեք երեխային վեց թվանշանը։ Թվի՛ր հայոց աշխարհի դաշտային վեց ծաղկի անուն՝ մանուշակ, երիցուկ, կակաչ, նարգիզ, անթառամ, խատուտիկ։ Վեց թվանշանը նկարել և գունավորել վեց գույնով։ Ուշադրություն դարձրե՛ք <<նակրե>> բառին։ Երեխաները թվանշանները նկարում են ինչպես որ կարողանում են կամ իրենց է դուր գալիս, այնպիսի չափերով, ինպես որ իրենց է հարմար։  Մեծ լարում է պահանջում տետրում կամ վանդակներում նկարել։ Երեխայի համար հեշտ է գտնել առարկայի տարբերությունը քան նմանությունը։ Որպեսզի երեխան սովորի համեմատել առարկաների հատկությունը, զգա նշված խմբերի տարբերությունը, օգնեք յուրացնել հետևյալ կարողությունները՝ ուսումնասիրել և վերլուծել առարկան, խումբը, համեմատել մեկ նույն  մեկ այլ հատկությամբ առարկայի հետ՝ անվանելով կատարածը։ Յուրաքանչյուր թիվ յուրացնելուց հետո՝ կարևոր է, որ երեխան պատմի թե ինչ գիտի կամ սովորեց տվյալ թվի մասին։ 

Մայիսյան հավաք նախագծի հղումը․

ՄՈՒԿ- նյութին ծանոթանալու համար տեսեք ներքևում․

5- փաստ մանկական ուղեղային կաթվածի մասին

Մանկական ուղեղային կաթվածը (ՄՈՒԿ) հիվանդություն է, որի ժամանակ ախտահարվում են գլխուղեղի շարժողական գոտիները եւ շարժումն իրականացնող ուղիները, արդյունքում՝ խանգարվում է երեխայի շարժողական ֆունկցիաների ձեւավորման գործընթացը:

1. ՄՈՒԿ-ի առաջացման պատճառը երեխայի գլխուղեղի որոշակի հատվածի վնասումն է՝ մինչեւ ծնվելը կամ վաղ մանկական հասակում։

2. ՄՈՒԿ-ը ժառանգաբար չի փոխանցվում:

3. ՄՈՒԿ-ի նշաններն ի հայտ են գալիս մինչեւ 3 տարեկանը: Նման հիվանդություն ունեցող երեխաները ուշ են սովորում գլուխը պահել, նստել, կանգնել, քայլել:

4. ՄՈՒԿ-ի ծանրության աստիճանը տարբեր է յուրաքանչյուր երեխայի մոտ: Հիվանդության թույլ արտահայտման դեպքերում երեխաները սովորում են քայլել երերուն հավասարակշռությամբ։ Մեկ այլ դեպքում կարող են առաջանալ ձեռքերի օգտագործման հետ կապված խնդիրներ, իսկ ծանր դեպքերում երեխաները չեն կարողանում ինքնուրույն նստել եւ հոգալ ամենօրյա կարիքները։

5. ՄՈՒԿ-ը հնարավոր չէ բուժել, բայց բժշկական միջամտությամբ հնարավոր է բարելավել կյանքի որակը՝ երեխային դարձնելով ավելի անկախ եւ ինքնուրույն:
Տեսանյութ

Մանկական ուղեղային կաթվածը՝ ՄՈՒԿ, կենտրոնական նյարդային համակարգի հիվանդություն է, որի ժամանակ ախտահարվում են գլխուղեղի շարժողական գոտիները և շարժումն իրականացնող ուղիները։ Ախտահարվում է նաև կամային և ոչ կամային շարժումները կարգավորող մեխանիզմների փոխազդեցությունը։ Մկանային կառավարման նման խանգարումը դժվարություններ է առաջացնում շարժման և մարմնին որոշակի դիրք տալու ժամանակ։ Հիվանդության պատճառը գլխուղեղի որոշակի հատվածի վնասումն է մինչև ծնվելը կամ վաղ մանկական հասակում։ Ընդ որում մկանները պարալիզացված չեն։ Գլխուղեղի վնասվածքը չի զարգանում, բայց տարիքի հետ ավելի ակնհայտ է դառնում։ Ուղեղային պարալիչը յուրաքանչյուր երեխայի ախտահարում է յուրովի։ Հիվանդության թույլ արտահայտման դեպքերում երեխաները սովորում են քայլել երերուն հավասարակշռությամբ (ճոճվելով քայլք)։ Մեկ այլ դեպքում կարող են առաջանալ ձեռքերի օգտագործման հետ կապված խնդիրներ, իսկ ծանր դեպքերում երեխաները չեն կարողանում ինքնուրույն նստել և հոգալ ամենօրյա կարիքները։ ՄՈՒԿ-ը սովորաբար առաջանում է ներարգանդային վնասվածքների կամ ուղեղի թերզարգացման արդյունքում։ Այդ խանգարումների պատճառները տարբեր կարող են լինել.

• ապագա մոր քրոնիկ տարբեր հիվանդությունները
• մոր կրած ինֆեկցիոն, հատկապես վիրուսային հիվանդությունները
• ինտոկսիկացիաները (ինքնաթունավորումները)
• մոր և պտղի արյան անհամատեղելիությունն ըստ ռեզուս գործոնի կամ արյան խմբի պատկանելության
• ձգձգվող ծննդաբերությունը, երբ պորտալարը փաթաթված է լինում երեխայի պարանոցի շուրջ։

Երբեմն ՄՈՒԿ-ը առաջ է գալիս երեխայի կյանքի առաջին տարիներին՝ նեյրոինֆեկցիաների, գանգի ծանր վնասվածքների պատճառով։ Բնածին կամ ձեռքբերովի ուղեղային կաթվածը հանդիպում է 300 նորածիններից մեկի մոտ։ ՄՈՒԿ-ը որպես կանոն ժառանգական հիվանդություն չէ։

ՄՈՒԿ-ի հիմնական դրսևորումներ

ՄՈՒԿ-ով երեխաների մոտ նկատվում է շարժողական բոլոր ֆունկցիաների ձևավորման խանգարում։ Նրանց մոտ ուշ է ձևավորվում գլուխը պահելու, նստելու, կանգնելու, քայլելու կարողությունը։ Շարժողական խանգարումները բացասաբար են անդրադառնում երեխայի հոգեֆիզիոլոգիական ֆունկցիաների ձևավորման վրա։ Չեն ձևավորվում շարժման մասին ճիշտ պատկերացումները, մեծ դժվարությամբ են զարգանում տարածական պատկերացումները։ Շարժողական խանգարումների պատճառով տուժում է երեխայի ինքնասպասարկման հմտությունը, որի հետևանքով էլ այս երեխաները կյանքի առաջին տարիներից սկսած գրեթե լիովին կախվածության մեջ են լինում իրենց շրջապատող մեծերից։ Անկախ շարժողական խանգարման աստիճանից այս երեխաների մոտ կարող են նկատվել հուզակամային ոլորտի, վարքի խանգարումներ, դիտվում են ինտելեկտի իջեցում, տեսողության խանգարումներ (ավելի հաճախ՝ շլություն), լսողության թուլացում։ Նպատակաուղղված գործունեության ընթացքում նրանք արագ են հոգնում կամ դառնում են գրգռված, մեծ դժվարությամբ են կենտրոնանում տրված առաջադրանքի շուրջ։ Որոշ երեխաների մոտ հոգնելու արդյունքում առաջ է գալիս շարժողական անհանգստություն, ավելանում են ժեստիկուլյացիոն, հարկադիր շարժումները, առաջանում է առատ թքարտադրություն։ Այս երեխաների մեծ մասը գերզգայուն է, խռովկան, հիվանդագին է արձագանքում ձայնի տոնին, դիտողություններին։ Նրանց մոտ առաջանում են վախեր, սակամամիզություն, փսխում և այլ խանգարումներ։ Շատ հաճախ երեխայի հանդեպ գերխնամքը հանգեցնում է նրան, որ երեխայի մոտ չի ձևավորվում ինքնուրույն գործելու և խոսքային հաղորդակցման պահանջմունք, բացի այդ երեխան դառնում է անվստահ, պասիվ։ ՄՈՒԿ-ի ժամանակ դրսևորվող խոսքի խանգարումների բնույթն ու արտահայտման աստիճանն առաջին հերթին կախված են ուղեղի ախտահարման ծանրությունից և տեղայնացումից։ ՄՈՒԿ-ի ժամանակ խոսքի զարգացման շեղումները պայմանավորված են նաև երեխայի առարկայապրակտիկ գործունեության անբավարարությամբ և սոցիալական շփումների սահմանափակմամբ։